قرارداد هوشمند چیست؟ اسمارت کانترکت (Smart Contract) به زبان ساده
قرارداد هوشمند یا اسمارت کانترکت (Smart Contract)، یکی از مفاهیم مهم و انقلابی در صنعت بلاک چین است. یک قرارداد هوشمند، نوعی پروتکل کامپیوتری است که شرایط و پیامدهای یک قرارداد را بهصورت خودکار اجرا و پیادهسازی میکند. درواقع، بهلطف استفاده از قراردادهای هوشمند، دیگر نیازی به سیستمهای متمرکز نظیر بانکها، دادگستری یا وکلا نیست و طرفین میتوانند هر قراردادی که مدنظر دارند را بهصورت کاملاً ایمن، محافظتشده و قابلاعتماد به اجرا درآوردند. در عین حال، تراکنشهایی که از طرف قرارداد هوشمند صورت میگیرند نیز کاملاً ایمن، شفاف، غیرقابلبرگشت و قابلردیابی خواهند بود.
در ادامه این مطلب، در مورد ماهیت قراردادهای هوشمند، تاریخچه پیدایش آنها و سیر تکاملیشان، تفاوتهای قرارداد هوشمند با قراردادهای سنتی و معایب و مزیتهای این نوع قرارداد بیشتر صحبت خواهیم کرد. با ما همراه باشید.
قرارداد هوشمند ( Smart Contract) چیست؟
قرارداد هوشمند یا اسمارت کانترکت (Smart Contract) یک کد برنامهنویسی یا یک پروتکل کامپیوتری است که در هسته مرکزی شبکههای بلاکچینی قرار میگیرد.
هر یک از این کدهای برنامهنویسی یا قراردادهای هوشمند، دارای یکسری دستورات و شرایط از قبل تعیینشده هستند که توسط برنامهنویس در آنها گنجانده شده است. این شرایط و دستورات از پیش تعیینشده، بهصورت خودکار در محیط بلاکچین اجرا میشوند و فرایند اجرای قراردادها بین طرفین را غیرمتمرکز میکنند؛ به این معنی که دیگر نیازی به هیچ واسطه شخص ثالثی مثل سیستم بانکی، دادگستری یا وکیل وجود ندارد.
اگر بخواهیم قراردادهای هوشمند را به زبان خیلی ساده توصیف کنیم، شاید بتوان آنها را به دستگاههای فروش خودکار موادغذایی (Vending Machine) تشبیه کرد. سیستمهایی که بهصورت خودکار دو شرط برای عملکرد دارند:
- تعیین مادهغذایی درخواستی
- پرداخت هزینه از پیشتعیینشده
پس از اینکه این دو شرط انجام میشوند، دستگاه بهصورت خودکار مادهای که بر اساس دو شرط صورتگرفته برنامهریزی شده است را تحویل شما میدهد!
صدالبته که سازوکار قراردادهای هوشمند از این دستگاهها پیچیدهتر و پیشرفتهتر است ولی در حالت کلی، با این تشبیه بهتر میتوانید عملکرد قراردادهای هوشمند را درک کنید.
تاریخچه قرارداد هوشمند
ایده قراردادهای هوشمند، برای نخستین بار در سال ۱۹۹۴میلادی توسط نیک سابو (Nick Szabo) مطرح شد. یک دانشمند علوم کامپیوتر، که سعی داشت فرایندهای پرداخت الکترونیکی نظیر دستگاههای خودپرداز را به دنیای بلاکچین نیز منتقل کند.
بله! قراردادهای هوشمند خیلی قبلتر از ارزهای دیجیتال – که در سال ۲۰۰۹ میلادی با بیتکوین پا به عرصه وجود گذاشتهاند – وجود داشته است. سابو سعی داشت از ایده قراردادهای هوشمند برای داراییهای دیجیتالی نظیر اوراق بدهی یا نمادهای بازار مشتقات استفاده کند. اما از سال ۲۰۱۵، پای این قراردادهای به دنیای ارزهای دیجیتال باز شد و دریچهای انقلابی را به روی علاقهمندان و کاربران این صنعت گشود.
بلاکچین اتریوم (Ethereum)، اولین شبکه بلاکچینی بود که در سال ۲۰۱۵ میلادی اقدام به استفاده از قراردادهای هوشمند و قابلیتهای آن کرد. البته، ناگفته نماند که برخی بیتکوین (Bitcoin) را هم یک پروتکل مبتنی بر قرارداد هوشمند میدانند. در بیتکوین نیز شما تعدادی از شرایط را در شبکه برآورده میکنید تا تراکنش بهصورت خودکار تأیید شده، انجام شود و بلاک جدید شکل بگیرد. اما واقعیت این است که استفاده از قراردادهای هوشمند به معنای واقعی آن، بهدست ویتالیک بوترین (Vitalik Buterin) و در شبکه اتریوم صورت گرفته است.
تفاوتهای قرارداد هوشمند با قراردادهای سنتی
نسل بشر دیری است که از قراردادها برای مدیریت و برنامهریزی تعاملات، تراکنشها و فعالیتهای خود استفاده میکند. سادهترین نمونههای قراردادهای سنتی قرارداد خریدوفروش خانه، قرارداد ازدواج یا قراردادهایی مثل بیمه است. بهعنوان مثال، در قرارداد خریدوفروش خانه، شروطی که در قرارداد تعیین میشوند به شرح زیر هستند:
- درصورتیکه خریدار وجه مشخصشده را پرداخت کند، سند ملک بهنام وی تغییر میکند
- درصورتیکه خریدار از پرداخت وجه امتناع کند، سند ملک بهنام فروشنده باقی میماند
- درصورتی که فروشنده از تحویل ملک خودداری کند، مبلغ پرداختی خریدار به او عودت داده میشود
این در حالی است که اغلب این نوع قراردادها، یکبار و برای یک تراکنش ایجاد میشوند، اغلب دارای یک سیستم واسطه – همان بنگاه یا املاکی! – هستند، ایجاد هر قرارداد مستلزم صرف زمان و هزینه است، احتمال تقلب و دستکاری و کلاهبرداری در آن وجود دارد و مشکلاتی از این قبیل…
اگر با همین مثال ساده بخواهیم تفاوتهای قرارداد هوشمند و قراردادهای سنتی را بررسی کنیم، خواهیم داشت:
غیرمتمرکزبودن
یکی از مهمترین تفاوتهای قراردادهای هوشمند با قراردادهای سنتی، حذف واسطههای شخص ثالث در این پروتکلهاست. فناوری بلاکچین، یک فناوری غیرمتمرکز (Decentralized) و درواقع یک دفترکل توزیعشده (Distributed Ledger) است که نیاز به هیچ نهاد نظارتی یا سیستم کنترلی ندارد.
اعضای این شبکه که نود (Node) نامیده میشوند، وظیفه انجام و تأیید تراکنشها را برعهده دارند و تاریخچه تراکنشهای شبکه، بهصورت یکسان و در زمان واقعی در اختیار همه آنها قرار میگیرد. این ویژگی باعث میشود تا تراکنشها غیرقابل دستکاری و برگشتناپذیر باشند. همین ویژگی، در قراردادهای هوشمند هم مشاهده میشود.
این در حالی است که یک قرارداد عادی و سنتی، معمولاً بین طرفین معامله و واسطه به اشتراک گذاشته میشود، امکان دستکاری در آن بسیار بالاست و نیاز به حضور واسطه در آن بهشدت حس میشود.
شفافیت
گفتیم که قرارداد سنتی که شما برای خریدوفروش یک خانه ایجاد کردهاید، درنهایت بین شما، طرف مقابل و واسطه شخص قالق به اشتراک گذاشته میشود. این در حالی است که قراردادهای هوشمند، بین همه اعضای یک پروتکل بلاکچینی توزیع میشوند.
همین توزیعشدگی، باعث میشود تا قراردادهای هوشمند دارای شفافیت (Transparency) باشند. همه جزئیات قرارداد و شروط از پیش تعیینشده آن برای همه اعضای شبکه مشخص هستند و هیچ نقطه کوری درمورد آن وجود ندارد.
دستکاری و تقلب
بازهم به واسطه توزیعشدهبودن قراردادهای هوشمند و غیرمتمرکزبودن آنها، امکان دستکاری و جعل این قراردادهای نیز بسیار پایینتر و عملاً در شبکههای بزرگ غیرممکن است.
وقتی یک نسخه از قرارداد و شروط آن در اختیار شمه اعضای شبکه وجود دارد، پس شما برای اینکه در آن دستکاری کنید یا تقلبی انجام دهید، نیاز به اعمال این تغییر و تقلب در همه نسخهها خواهید داشت! این فرایند، بهویژه درصورتیکه شبکه بلاکچینی موردنظر بزرگ باشد عملاً غیرممکن است.
کارایی و سرعت
و درنهایت، دیگر تفاوت قراردادهای هوشمند با قراردادهای سنتی نیز در کارایی و سرعت آنهاست. قبلاً هم اشاره کردیم که قراردادهای هوشمند، بهصورت خودکار شروط از پیش تعیینشده را بررسی کرده و دستبهکار میشوند. این خودکاربودن، در عین حال که خطای عملیاتی را پایین آورده و کارایی قرارداد را افزایش میدهد، روی سرعت آن نیز بسیار تأثیرگذار است و میتواند تعداد تراکنشهای یک قرارداد را به شدت ارتقا دهد.
قرارداد هوشمند چگونه کار میکند؟
گفتیم که قراردادهای هوشمند نوعی کدهای برنامهنویسی هستند. واقعاً هم همینطور است و شما در بطن یک قرارداد هوشمند، دستوراتی مثل ساختار اگر/سپس یا If/Then را مشاهده میکنید.
بهعنوان مثال، فرض کنید بهجای خریدوفروش خانه در مثال قراردادهای سنتی، در حال نگارش یک قرارداد هوشمند برای خریدوفروش ارزهای دیجیتال هستیم. در کد قرارداد، اینطور نوشته میشود که:
- اگر خریدار مقدار مشخصی توکن A را به همراه کارمزد آن پرداخت کرد، مقدار مشخصی توکن B به او داده میشود
- اگر خریدار در پرداخت مقدار تعیینشده توکن A یا کارمزد تعلل کند، تراکنش صورت نگیرد
البته که ماجرا به همین سادگیها هم نیست و ممکن است یک قرارداد هوشمند، کدی برنامهنویسی شده بسیار طولانی و پیچیدهای داشته باشد. ضمن آنکه برخی از افراد ممکن است از کدهای آماده برای نوشتن و ایجاد یک قرارداد هوشمند استفاده کنند، درحالیکه برخی دیگر بهصورت حرفهای و پیشرفته اینکار را انجام دهند.
اگر بخواهیم اجزای تشکیلدهنده یک قرارداد هوشمند را معرفی کنیم، خواهیم داشت:
- موضوع قرارداد (Contract Subject) – که قرار است طرفین بر سر آن به توافق برسند
- شرایط قرارداد (Contract Terms) – که دستوراتیاند که درصورت تأیید، قرارداد عمل میکند
- امضاکنندهها (Signatories) – که همان طرفین قرارداد هستند و شرایط بر اساس رویکرد آنها چک میشود
- زبان برنامهنویسی (Programming Language) – که میتواند زبانهای مختلف مثل سالدیتی (Solidity) را شامل شود
- پلتفرم میزبان (Host platform) – که همان شبکه بلاکچینی موردنظر برای پیاده سازی قرارداد هوشمند است
- اوراکل (Oracle) – که امکان دسترسی به دادههای خارج از زنجیره (Off Chain) را فراهم میکند
کاربردهای قرارداد هوشمند
قراردادهای هوشمند، چه در دنیای بلاکچین و چه در دنیای واقعی کاربردهای گستردهای دارند. در صنعت بلاکچین، استفاده از قراردادهای هوشمند برای نخستین بار توسط ویتالیک بوترین، بهمعنای واقعی کلمه یک انقلاب قلمداد میشود چراکه قابلیتها و انعطافپذیری خارقالعادهای به این سیستمها بخشیده است. اما در دنیای واقعی نیز بهمرورزمان در حال پررنگتر شدن این فناوری و گسترش کاربردهای آن هستیم.
برخی از مهمترین کاربردهای قرارداد هوشمند در بلاکچین و دنیای واقعی به شرح زیرند:
راهاندازی توکن
ساخت توکن، یکی از مهمترین کاربردهای قراردادهای هوشمند در صنعت بلاکچین است. اگر با بازار ارزهای دیجیتال آشنایی داشته باشید، احتمالاً با مفهومی بهنام استاندارد ERC-20 و توکنّایی که براساس این استاندارد ایجاد شدهاند آشنایی دارید. استاندارد ERC-20، درواقع یک چهارچوب فنی ویژه برای کدنویسی قراردادهای هوشمندی است که انحصاراً بهمنظور راهاندازی و عرضه توکن روی شبکه اتریوم (Ethereum) مورد استفاده قرار میگیرند.
درواقع، شما از طریق همین قراردادهای هوشمند تعیین میکنید که توکن موردنظر چه سقف عرضهای داشته باشد، نماد توکن چه باشد و یا شرایط انتقال آن روی شبکه چه باشد.
امور مالی غیرمتمرکز یا دیفای (DeFi)
امور مالی غیرمتمرکز یا دیفای (DeFi)، کاربرد دیگر قراردادهای هوشمند است. بسیاری از پلتفرمهایی که در دنیای غیرمتمرکز بلاکچین با آنها سروکار دارید، با استفاده از همین قراردادهای هوشمند راهاندازی و پیادهسازی شدهاند:
- پلتفرمهای مبادلاتی غیرمتمرکز ارز دیجیتال مثل یونی سواپ (Uniswap)
- پلتفرمهای گیمینگ یا بازیهای بلاکچینی مثل سندباکس (Sandbox)
- پلتفرمهای سهامگذاری یا استیکینگ ارز دیجیتال مثل لیدو (Lido)
- پلتفرمهای وامدهی ارز دیجیتال مثل آوه (Aave) و …
راهاندازی توکنهای غیرقابل معاوضه (NFT)
توکنهای غیرقابل معاوضه (NFT) یکی از جذابیتهای دنیای بلاکچین هستند. برخی از این توکنها در پلتفرمهای گیمینگ یا بازیهای بلاکچینی مورد استفاده قرار میگیرند و برخی دیگر، بهصورت مستقل ایجاد شده و بهفروش میرسند.
شاید شما نیز نمونههای موفقی از NFTها را سراغ داشته باشید که به قیمتهای عجیبوغریب و نجومی – مثلاً ۶۰میلیون دلار! – فروش رفته باشند. فرایندهای:
- راهاندازی
- خریدوفروش
- و نقل و انتقالات
توکنهای غیرقابل معاوضه با قراردادهای هوشمند گره خورده است، چراکه نیازمند خودکاریسازی در بستر بلاکچین است. استفاده از این توکنها هم در بستر پلتفرمهای گیمینگ و بازیهای بلاکچینی بازهم با تکیه بر قراردادهای هوشمند صورت میگیرد.
احراز هویت دیجیتال
دگر کاربرد مهم قراردادهای هوشمند، که هم میتواند مربوط به دینیا بلاکچین باشد و هم سیستمهای غیربلاکچینی را شامل شود، احراز هویت دیجیتال (Digital Authentication) است.
تصور کنید بهلطف قراردادهای هوشمند، قادر باشید ویژگیهای بیومتریک یا سایر دادههای هویتی خواستهشده توسط یک سیستم را در اختیار آن قرارداده و بدون نیاز به یک اپراتور تعیینکننده متمرکز یا انسانی، صرفاً بهواسطه پروتکل قرارداد هوشمند احراز هویت انجام دهید.
چنین احراز هویت دیجیتالی، قطعاً بسیار سریعتر خواهد بود، امکان بروز خطا در آن بسیار پایین خواهد آمد و نیاز به اعتماد به شخص ثالث و ریسک افشای اطلاعات در آن وجود نخواهد داشت.
مدیریت زنجیره تأمین
و اما آخرین کاربرد قرارداد هوشمند که خیلی هم اهمیت دارد، مدیریت زنجرههای تأین بااستفاده از آن است. قراردادهای هوشمند، این فرصت را در اختیار ما قرار میدهند که کل فرایند تولید تا عرضه یک محصول یا خدمت را بهصورت کاملاً شفاف و قابلردیابی رصد کنیم، آن را مدیریت کنیم و سابقهای روشن و غیرقابلتغییر از تراکنشهای صورتگرفته را در اختیار اعضای زنجیره تأمین قرار دهیم.
مزایا و معایب قراردادهای هوشمند
در پایان، پس از بررسی کاربردهای قراردادهای هوشمند، بد نیست نگاهی هم به مزیتها و معایب ین قراردادها داشته باشیم:
مزیتهای قرارداد هوشمند
- غیرمتمرکزبودن و حذف واسطههای شخص ثالث
- اجرای قراردادهای بهصورت خودمختار و کاملاً خودکار
- شفافیت، قابلاعتمادبودن و قابلردیابیبودن قرارداد هوشمند
- تغییرناپذیری، توزیعشدهبودن و درنتجیه نبودن امکان تقلب یا جعل
- امنیت بالا بهواسطه استفاده از فناوریهای رمزنگاری
- مقرونبهصرفهبودن از نظر هزینههای عملیاتی
- سرعت و کارایی بالاتر بهدلیل خودکاربودن
معایب قرارداد هوشمند
- ناتوانی در تغییر و نبود امکان فسخ قرارداد
- نبودِ مکانیسمهای حل اختلاف درصورت نیاز
- ناتوانی در پاسخگویی درصورت بروز خسارت یا ضرر
- نداشتن تطابق با مقررات و چهارچوبهای رگولاتوری کشورها
- نداشتن منطق انسانی و انعطافپذیری به واسطه منطق برنامهنویسی
بهترین پلتفرمهای میزبان قرارداد هوشمند
در بخشهای قبل اشاره کردیم که بلاکچین اتریوم، اولین بلاکچینی بوده که در سال ۲۰۱۵ میلادی اقدام به استفاده از قراردادهای هوشمند و قابلیتهای آن کرده است. اما پس از اتریوم، طیف گستردهای از شبکههای بلاکچینی به استفاده از قراردادهای هوشمند روی آوردهاند که در ادامه، تعدادی از مهمترین و موفقترین پروژهها را معرفی میکنیم.
اتریوم (Ethereum)
اتریوم (Ethereum) اولین و بزرگترین لاکچینی است که از قراردادهای هوشمند استفاده میکند. بر اساس دادههای منتشرشده توسط دیفای لاما (DeFi Llama)، در حال حاضر ارزش کل داراییهای قفلشده در پروتکلهای مبتنی بر قرارداد هوشمند اتریوم چیزی فراتر از ۳میلیارد دلار است که رقمی قابل ملاحظه است. دیفای لاما گزارش کرده است که تعداد این پروتکلها، در حال حاضر از مرز ۹۵۰ پروتکل نیز عبور کرده است.
ترون (Tron)
شبکه ترون (Tron) که در حال حاضر بهدلیل سرعت بالا، مقیاسپذیری و هزینههای معاملاتی بسیار پایین و رقابتی خود یکی از محببوترین شبکهها برای نقل و انتقالات ارز دیجیتال است، دومین شبکه بزرگ میزبان قراردادهاش هوشمند پس از اتریوم است.
بایننس اسمارت چین (Binance Smart Chain)
بلاکچین بایننس اسمارت چین (Binance Smart Chain)، با نماد اختصاری BSC، که توسط تیم توسعهدهنده صرافی متمرکز ارز دیجیتال بایننس (Binance) راهاندازی شده است، سومین شبکه بزرگ میزبان قراردادهای هوشمند پس از شبکههای اتریوم و ترون است.
همانطور که از اسم این بلاکچین هم میتوان حدس زد، با اکوسیستمی بزرگ از اسمارت کانترکتها و پروتکلهای بلاکچینی در این شبکه روبهرو هستیم که بخش عمدهای از آنها، با استفاده از قراردادهای هوشمند پیادهسازی شدهاند.
سولانا (Solana)
شبکه بلاکچینی سولانا (Solana) که بارها توانسته از نظر قدرت و سرعت پردازش تراکنشها در صدر جدول بلاکچینهای دنیا قرار بگیرد، چهارمین شبکه برتر میزان قراردادهای هوشمند است.
بلاکچینهای لایه ۲ اتریومِ میزبانِ قرارداد هوشمند
از آنجا که اتریوم اولین و قدرتمندترین شبکه بلاکچینی میزبان قراردادهای هوشمند است، برخی از شبکههای لایه ۲ آن نیز توانستهاند جایگاه خوبی در پشتیبانی از قراردادهای هوشمند بهدست آوردند. این شبکهها عبارتند از:
- آربیتروم (Arbitrum)
- پالیگان (Polygon)
- آپتیمیزم (Optimism)
بهترین زبانهای برنامهنویسی قرارداد هوشمند
در بخشهای قبل اشاره شد که برای نوشتن کدهای یک قرارداد هوشمند، شما میتوانید از زبانهای برنامهنویسی مختلفی استفاده کنید. پنج مورد از محبوبترین زبانهای برنامهنویسی مورد استفاده در کدنویسی قراردادهای هوشمند عبارتند از:
- سالیدیتی (Solidity)
- جاوا اسکریپت (JavaScript)
- راست (Rust)
- وایپر (Vyper)
- پایتون (Python)
برای اینکه درک کنید هریک از این زبانهای برنامهنویسی چقدر کاربردی هستند و در کدام شبکههای بزرگ و محبوب مورد استفاده قرار میگیرند، آنها را بر اساس بلاکچینهای سازگار آماده کرده ایم:
زبان برنامهنویسی | بلاکچینهای سازگار |
سالیدیتی (Solidity) | اتریوم، ترون، بایننس اسمارت چین، آربیتروم، آوالانچ، پالیگان و غیره… |
جاوا اسکریپت (JavaScript) | اتریوم، سولانا، پولکادات و غیره… |
راست (Rust) | سولانا، پولکادات، کازماس و غیره… |
وایپر (Vyper) | اتریوم، ترون، بایننس اسمارت چین و غیره… |
پایتون (Python) | اتریوم، استیم و غیره… |
جمعبندی
قرارداد هوشمند یا اسمارت کانترکت (Smart Contract) یک کد برنامهنویسی یا یک پروتکل کامپیوتری است که در هسته مرکزی شبکههای بلاکچینی قرار میگیرد.
هر یک از این کدهای برنامهنویسی یا قراردادهای هوشمند، دارای یکسری دستورات و شرایط از قبل تعیینشده هستند که توسط برنامهنویس در آنها گنجانده شده است. این شرایط و دستورات از پیش تعیینشده، بهصورت خودکار در محیط بلاکچین اجرا میشوند و فرایند اجرای قراردادها بین طرفین را غیرمتمرکز میکنند.
ایده قراردادهای هوشمند، برای نخستین بار در سال ۱۹۹۴میلادی توسط نیک سابو (Nick Szabo) مطرح شده و در سال ۲۰۱۵ میلادی نیز برای اولین بار در شبکه بلاکچینی اتریوم (Ethereum) مورد استفاده قرار گرفته است.
این قراردادها، از اجزای زیر تشکیل شدهاند:
- موضوع قرارداد (Contract Subject)
- شرایط قرارداد (Contract Terms)
- امضاکنندهها (Signatories)
- زبان برنامهنویسی (Programming Language)
- پلتفرم میزبان (Host platform)
- اوراکل (Oracle)
و دارای کاربردها، معایب و مزیتهایی هستند که در متن مقاله به آنها پرداخته شده است. بهعلاوه، شما میتوانید بهترین بلاکچینهای میزبان قراردادهای هوشمند و بهترین زبانهای برنامهنویسی برای ایجاد این قراردادها روی بلاکچینهای سازگار با هر زبان را در متن مطالعه کنید.
سوالات متداول
- بهترین شبکه برای ایجاد قرارداد هوشمند (Smart Contract) چیست؟
بهترین شبکه برای ایجاد قرارداد هوشمند شبکه اتریوم (Ethereum) با استاندارد ERC-20 است که اولین شبکه میزبان این قراردادها نیز بوده و طیف گستردهای از پروتکلها را میزبانی میکند. برخی از شبکههای لایه ۲ اتریوم هم میتوانند میزبان خوبی برای این قراردادها باشند.
- هزینه ایجاد یک قرارداد هوشمند چقدر است؟
هزینه ایجاد و استفاده از یک قرارداد هوشمند، بسته به شرایطی که در آن تعریف کردهاید، میزان پیچیدگی آن و صدالبته شبکه بلاکچینی که بهعنوان پلتفرم میزبان انتخاب کردهاید متفاوت خواهد بود.
- آیا شبکه بیتکوین هم مبتنی بر قراردادهای هوشمند است؟
خیر… در عمل، شبکه بیتکوین میزبان قراردادهای هوشمند نیست و مثل اتریوم نمیتوانید در آن قرارداد هوشمند جدیدی را ایجاد کنید. اما از نظر ماهیت، خودِ بلاکچین بیتکوین را به دلیل سازوکار برنامهریزیشدهاش میتوان نوعی قرارداد هوشمند تلقی کرد.