وب ۳.۰ (Web3) چیست؟
در وب ۳ کنترل و مالکیت اطلاعات کاربران آنلاین در دست خودشان است و آنها تولید کننده، مصرف کننده و مالک محتوا هستند. Web3 درواقع نسل جدیدی از تکنولوژی است که به کمک هوش مصنوعی، فناوری بلاک چین، برنامه‌های غیر متمرکز (dApps)، شناسه‌های غیر متمرکز (DID) و پروتکل IPFS امنیت فضای اینترنت را افزایش داده است.
وب 3.0 دنیایی‌ست که در آن داده‌ها به جای اینکه در دستان چند شرکت بزرگ متمرکز باشد، در اختیار خود کاربران قرار می‌گیرد. در واقع وب ۳ نسل جدیدی از تکنولوژی‌های دنیای اینترنت بوده که در آن هوش مصنوعی و بلاک چین دست به دست هم داده‌اند تا اینترنت را به مکانی امن‌تر، هوشمندتر و کاربرمحورتر تبدیل کنند.
در این مقاله، به بررسی مفاهیم پایه وب ۳، تفاوت آن با نسل‌های قبلی وب، کاربردها و مزایای آن می‌پردازیم. پس با ما همراه باشید.
مقایسه وب 1.0، وب 2.0 و وب 3.0؛ روند پیدایش این فناوری غیر متمرکز
| ویژگی‌ها | وب ۱ (Web 1.0) | وب ۲ (Web 2.0) | وب ۳ (Web 3.0) |
| ماهیت | وب خواندنی، استاتیک، اطلاعاتی | وب تعاملی، دینامیک، مشارکتی | وب غیرمتمرکز، هوشمند، مبتنی بر داده |
| کاربران | عمدتاً مصرف‌کننده محتوا | هم مصرف‌کننده و هم تولیدکننده محتوا | هم مصرف‌کننده، تولیدکننده و همچنین مالک محتوا |
| محتوا | ثابت، از پیش تعیین شده، توسط صاحبان وب‌سایت ایجاد شده | دینامیک، توسط کاربران ایجاد و به‌روزرسانی می‌شود | پویا، خودکار، مبتنی بر هوش مصنوعی و بلاک چین |
| تکنولوژی | HTML ساده، صفحات ایستا | HTML، CSS، جاوا اسکریپت، پایگاه داده‌ها، وب‌سرویس‌ها | بلاک چین، هوش مصنوعی، یادگیری ماشینی، وب معنایی |
| مثال | وب‌سایت‌های شخصی، کاتالوگ‌های آنلاین | شبکه‌های اجتماعی، وبلاگ‌ها، ویکی‌ها، رسانه‌های اجتماعی | متاورس‌ها، NFTها و dAppsها |
| تمرکز | ارائه اطلاعات | تعامل، همکاری و اشتراک‌گذاری اطلاعات | خودمختاری، حریم خصوصی، مالکیت داده‌ها |
| ویژگی‌های کلیدی | چند طرفه، کاربر محور، تعاملی، مشارکتی | یک‌طرفه، اطلاعات محور، خواندنی | غیرمتمرکز، هوشمند، مبتنی بر داده، قابل اعتماد |
آن دورانی که برای اتصال کامپیوترها به هم و ایجاد ارتباط سیم‌ها و سرورها تنها بازیگر دنیای وب بودند، به سال‌های قبل از ۱۹۹۰ میلادی برمی‌گردد. زمانی که وب ۱ یا استاتیک وب (Static Web) بزرگراهی یک طرفه با عرض بسیار کم بود و ارتباطات آنلاین به شکل امروزی اصلا وجود نداشت. تا حدی که ایجاد یک حساب کاربری ساده یا حتی ایجاد تعامل از طریق ثبت کامنت هم، امکان‌پذیر نبود. در آن زمان HTMLها و URLها تنها امکان پیمایش و جستجو در صفحات ثابتی را برای کاربر فراهم می‌کردند.
اما در اوایل دهه ۲۰۰۰ اوضاع کم‌کم تغییر کرد و دسترسی به اینترنت توسعه پیدا کرد. ظهور فناوری‌های مثل جاوا اسکریپت، HTML5 و CSS3 باعث شکوفایی شبکه‌های اجتماعی مانند فیسبوک، تامبلر، یوتیوب و پلتفرم‌های تعاملی مثل ویکی پدیا و گوگل شد. راه برای برقراری ارتباط هموارتر شده بود و این پلتفرم‌ها با تکیه بر استخراج داده‌های کاربران و تبلیغات هدفمند، روزبه‌روز به ثروت بیشتری می‌رسیدند و همواره در حال توسعه و به‌روز رسانی شبکه خود بودند. از طرفی مخاطبان آنلاین هم به صورت رایگان از خدمات آموزشی و ارتباطی جدید لذت می‌بردند.
در دو دهه اول قرن ۲۱ با جایگزین‌شدن صفحات بی روح وب ۱.۰ با تعامل و ارتباط توسعه یافته در وب ۲.۰، انفجار تولید محتوا رخ داد. در واقع هر محتوایی که توسط کاربری وارد فضای وب می‌شد در چند لحظه توسط میلیون‌ها نفر در سراسر جهان قابل مشاهده بود.
رفته‌رفته با ورود موبایل و تحولات برنامه‌های آنلاین تعامل افراد از طریق اینترنت به کمک برنامه‌هایی مثل فیسبوک، اینستاگرام، تیک‌تاک، توییتر (اکنون ایکس)، اوبر، واتس‌اپ و یوتیوب گسترش یافت. تا آنجا که امروز تقریبا تمام تعاملات و ارتباطات را به نوعی می‌توان از طریق اتصال به اینترنت در دنیای وب انجام داد. باوجوداین، چه نیازی به وب 3.0 هست؟ این فناوری جدید قرار است چه چالشی را از سر راه بردارد و چه مشکلی را حل کند؟!
وب 3.0 چیست؟
در کنار تمام آورده‌های وب ۲، اینکه این فناوری دسترسی به اینترنت و ایجاد ارتباطات موثر را با سرعت غیر قابل باوری گسترش داد را نمی‌توان نادیده گرفت. اما یک چالش جدی در این سیستم وجود داشت که چیزی نیست جز متمرکز‌بودنش.
کاربران هوشمند و پرتوقع دنیای اینترنت دیگر به تعاملات اجتماعی و تولید محتوا بسنده نمی‌کردند و علاوه بر اینکه به‌دنبال تجربه‌های شخصی‌سازی‌شده بودند بدشان نمی‌آمد در پردازش داده‌ها از یک سیستم هوشمند استفاده کنند که بر پایه هوش مصنوعی بوده و کاملا غیر متمرکز است. اینجاست که پیدایش و گسترش وب 3.0 توجیه‌پذیر می‌شود.
وب 3.0 چگونه کار می‌کند؟
در یک جمله، وب 3.0 از بلاکچین استفاده می‌کند تا فضای اینترنت غیر متمرکز را خصوصی‌تر، حضانتی‌تر و امن‌تر کند. وب 3.0 از سه فناوری کلیدی استفاده می‌کند:
بلاک چین (Blockchain)
بلاک چین یک دفتر کل توزیع شده برای نگهداری از اطلاعات است که داده‌های تمام تراکنش‌‌ها در آن مثل سندی غیر قابل تغییر برای همه اعضا شفاف و قابل ردیابی هستند.
بلاک چین از روش‌های زیر به عملکرد وب 3.0 کمک می‌کند:
- غیر متمرکز سازی و حفظ داده‌ها در برابر دستکاری‌شدن و حملات سایبری
- تامین امنیت از طریق رمزنگاری داده‌ها
- شفافیت در عین حفظ هویت افراد
- مدیریت دارایی‌ها با استفاده از قراردادهای هوشمند
برنامه‌های غیر متمرکز (dApps)
DApps مخفف عبارت Decentralized Applications معرف برنامه‌هایی است که به‌جای داشتن یک سرور کنترل واحد، توسط مجموعه‌ای از سرورها مدیریت می‌شوند. همین نوع مدیریتی این برنامه‌ها را کاملا قابل اعتماد و غیر متمرکز و شفاف می‌کند. این برنامه‌ها در وب 3.0 به کاربران اجازه می‌دهند تا به‌طور مستقیم و بدون واسطه خدمات مختلف را ارائه دهند.
شناسه‌های غیر متمرکز (DID)
شناسه‌های غیر متمرکز (DID) هویت‌های دیجیتالی منحصر به‌فردی هستند که نقش مهمی در شکل‌گیری وب 3.0 دارند. DID یک رشته کاراکتر است که جزییاتی مثل سن، ملیت و مهارت‌ها را بیان می‌کند و درستی آن توسط سایرین تایید می‌شود. تاثیر این شناسه‌های غیر متمرکز بر وب 3.0 عبارتند از:
حاکمیت داده‌ها: کاربران مالکیت داده‌های خود را در اختیار دارند و تنها خودشان می‌توانند تصمیم بگیرند که چه کسی به اطلاعات‌شان دسترسی داشته باشد.
ایجاد تعامل امن: DID به‌عنوان یک مکانیزم امن برای احراز هویت افراد عمل می‌کند و باعث بهبود تعاملات در وب 3.0 می‌شود.
حفظ حریم خصوصی: کاربران امکان این را دارند که هویت خود را نسبت به تعاملاتی که قرار است انجام دهند شخصی‌سازی کنند. این قابلیت باعث می شود که حریم خصوصی کاربران با معیارهای خودشان تعیین شود.
پروتکل IPFS
IPFS مخفف InterPlanetary File System به معنی سیستم فایل بین سیاره‌ای است. این پروتکل روشی همتا به همتا و غیرمتمرکز را برای انتقال داده‌ها در وب 3.0 به وجود می‌آورد. در واقع به جای اینکه فایل‌ها بر روی سرورهای مرکزی ذخیره شوند، IPFS آنها را به قسمت‌‌های کوچکتری تقسیم کرده و در سراسر شبکه پخش می‌کنند.
افزایش پایداری و مقاومت در برابر سانسور، سهولت در اشتراک‌گذاری فایل‌هایی که حجم بالایی دارند، دسترسی به اطلاعات به‌صورت همتا به همتا و توسعه برنامه‌های غیر متمرکز از جمله امکاناتی است که این پروتکل در اختیار وب 3.0 می‌گذارد.
برجسته‌ترین نمونه‌های وب 3.0
با اینکه وب 3.0 آینده روشن‌تری دارد و می‌توان وضعیت فعلیش را به مثال معروف کوه یخی که تنها قله‌اش از آب سربرآورده تشبیه کرد، اما تا امروز این فناوری هوشمند توانسته جای خود را در حوزه‌های مختلف باز کند که نمونه‌هایش را در ادامه می خوانید:
Web3 در حوزه مالی
- در صرافی‌های غیر متمرکز (DEX) و پلتفرم‌هایی مانند Uniswap، PancakeSwap و SushiSwap
- در پلتفرم‌های دیفای (DeFi) مثل Aave و Compound برای وام‌دهی
Web3 در حوزه بازی و سرگرمی
بازی‌های مبتنی بر بلاکچین و متاورس
Web3 در حوزه شبکه‌های اجتماعی
اشتراک‌گذاری محتوا به‌صورت غیر متمرکز در Lens Protocol و Mastodon
Web3 در موتورهای جستجو
مرورگرهای Brave و Opera که بر پایه تعاملات وب 3.0 فعالیت می‌کنند.
همه را گفتیم تا بگوییم…
وب ۳، انقلاب بعدی اینترنت است. با تمرکز بر غیرمتمرکزسازی، حریم خصوصی و هوش مصنوعی، کنترل بیشتری به کاربران آنلاین می‌دهد تا داده‌های خود را با اختیار تام مدیریت کنند. اگرچه این فناوری هنوز در مراحل اولیه توسعه است، اما پتانسیل تغییر شیوه زندگی و کسب‌وکار ما در آینده نزدیک را دارد. از متاورس گرفته تا برنامه‌های غیرمتمرکز و ارزهای دیجیتال، وب ۳ دنیای جدیدی از فرصت‌ها را پیش روی ما قرار داده است.
