دیفای چیست و چگونه کار می‌کند؟
دیفای یا DeFi به امور مالی غیرمتمرکزی گفته می‌شود که تحت کنترل دولت‌ها و بانک‌های مرکزی قرار ندارند و امکان ایجاد تراکنش‌های ناشناس، امن و سریع را فراهم می‌کند. دیفای در ابتدای مسیر خود قرار دارد؛ بااین‌حال کاربردهای گسترده دیفای باعث شده تا علاقه‌مندان بسیاری از این طریق دست به تأمین نقدینگی، وام‌دهی و کاشت سود بزنند.
دیفای (DeFi) یا امور مالی غیرمتمرکز، پدیده‌ای نوظهور در عرصه مالی است که به‌مثابه چالشی جدی برای ساختار سنتی امور مالی قلمداد می‌شود. در دنیای دیفای، بانک‌های مرکزی دیگر حاکم مطلق تراکنش‌ها نیستند و تبادلات مالی به‌طور مستقیم و بدون واسطه میان افراد انجام می‌پذیرد. درحقیقت، دیفای به‌عنوان جایگزینی نوآورانه و برهم‌زننده برای خدمات مالی متمرکز کنونی ظهور کرده است.
دیفای بر بستر فناوری بلاکچین، مانند بیت کوین و اتریوم بنا شده است. این بستر به کاربران امکان می‌دهد تا قراردادهای هوشمند ایجاد و اجرا کنند و از ویژگی‌های آن‌ها برای تأیید و اجرای خودکار تراکنش‌های مالی، بدون نیاز به واسطه‌های سنتی مانند بانک‌ها یا مؤسسات مالی، استفاده کنند. ارزش سرمایه قفل‌شده در اکوسیستم دیفای تا ژوئیه ۲۰۲۴ به بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار آمریکا رسیده است که حدود ۶۰درصد آن بر روی پروتکل‌های شبکه اتریوم قرار دارد.
دیفای یا امور مالی غیرمتمرکز چیست؟
دیفای (DeFi) مخفف عبارت Decentrilized Finance است که می‌توان آن را به امور مالی غیرمتمرکز ترجمه کرد. حوزه دیفای یک حوزه نوظهور است که همانند دنیای کریپتوکارنسی، به افراد این امکان را می‌دهد تا خارج از تسلط دولت‌ها، بتوانند تراکنش‌های ناشناس و بدون واسطه داشته باشند.
وجود چنین فضایی در امور مالی که برخلاف مدل سنتی، دیگر به‌شکل متمرکز و کنترل‌شده نیست، مضرات و مزایای مخصوص خود را دارد. در این مدل، افراد آزادی بیشتری دارند اما در ازای این آزادی، تراکنش‌های مالی غیرقانونی، خریدوفروش‌های غیرمجاز و پولشویی نیز اتفاق می‌افتد.
چگونه دیفای اقتصاد سنتی را متحول می‌کند؟
درست است که امروز امور مالی غیرمتمرکز یک اتفاق جدید در دنیای فایننس است، اما در آینده نزدیک، دولت‌ها مجبور به پذیرش این پدیده می‌شوند. چراکه توسعه و گسترش دیفای در دنیایی با پیشرفت چشمگیر تکنولوژی، غیرقابل اجتناب است. اقتصاد سنتی با چالش‌های جدی روبه‌روست. در ابتدا، تمامی دولت‌ها سعی می‌کنند جلوی این چالش‌ها بایستند اما به‌نظر می‌رسد غیرمتمرکزشدن امور مالی یک اتفاق حتمی برای آینده نزدیک باشد.
دیفای با حذف واسطه‌ها، کم‌کردن هزینه‌ها، دسترسی بین‌المللی آسان و امنیت و سرعت بالا، باعث می‌شود تا اقتصاد سنتی به چالش کشیده شود. روشن است که امور مالی متمرکز برای تجارت قانونی، لازم است و به این زودی‌ها برچیده نمی‌شود؛ اما حضور دیفای در سال‌های آتی در زندگی روزمره بسیار پررنگ‌تر می‌شود و اقتصاد سنتی به‌واسطه مقاومتش در برابر پیشرفت سریع‌تر، شانسی برای شکست‌دادن دیفای ندارد.
دیفای چگونه کار می‌کند؟
امور مالی غیرمتمرکز، مبتنی بر شبکه‌های ارتباطی همتا به همتا است و برای برقراری چنین ارتباطی، از نرم‌افزارها و پیشرفت‌های سخت‌افزاری کمک می‌گیرد. پروتکل‌های امنیتی و اتصال‌پذیری مختلفی در انجام فرایندهای دیفای دخالت دارند. امور مالی غیرمتمرکز در ازای انجام‌شدن این فرایندها کارمزد دریافت می‌کند. فناوری بلاکچین یکی از اصلی‌ترین پایه‌های دیفای است که به کاهش واسطه‌ها و هزینه‌ها کمک کرده است. در ادامه بیشتر با اجزای سازنده دیفای آشنا می‌شوید.
فناوری بلاکچین
فناوری بلاکچین همان فناوری مهمی است که ایجادشدن کریپتوکارنسی یا ارزهای دیجیتال را ممکن ساخت. امور مالی غیرمتمرکز نیز مبتنی بر همین تکنولوژی است: بلاکچین و ارزهای دیجیتال دو پایه اصلی امکان‌پذیرشدن امور مالی غیرمتمرکز یا دیفای است. در سیستم مالی سنتی، هر تراکنش شما در یک تاریخچه یا صورتحساب ذخیره می‌شود که این حساب توسط یک مؤسسه مالی مثل بانک مدیریت می‌گردد. در بلاکچین، تراکنش شما در کدهای کامپیوتری رمزگذاری‌شده ذخیره می‌شود. بلاکچین مانند یک دفتر صورتحساب غیرمتمرکز، توزیع‌شده و عمومی است که تراکنش‌های مالی را در یکسری کد ذخیره می‌کند.
مقصود از توزیع‌شده در این تعریف، این است که تمام افراد مشارکت‌کننده در یک برنامه دیفای، به یک کپی از تمام تراکنش‌های انجام‌شده در شبکه بلاکچین مربوطه دسترسی دارند؛ البته که تراکنش‌ها رمزگذاری‌شده هستند اما این دسترسی عمومی باعث می‌شود تا افراد بتوانند در این برنامه غیرمتمرکز مالی، ناشناس باقی بمانند و درعین‌حال، از تأیید تراکنش‌ها و مالکیت بر دارایی‌های خود مطمئن باشند.
غیرمتمرکز در تعریف بالا به این معناست که هیچ واسطه‌ای برای تأیید تراکنش‌ها یا مدیریت آن‌ها نیاز نیست. دو طرف معامله‌کننده یا مبادله‌کننده در شبکه‌های غیرمتمرکز مبتنی بر بلاکچین، تأیید تراکنش‌های خود را بر اساس یک فرایند حل مسائل پیچیده یا افزودن بلوک‌های جدید تراکنش به شبکه بلاکچین، انجام می‌دهند.
قراردادهای هوشمند
قراردادهای هوشمند پایه اساسی دیفای است. دیفای به زبان ساده یعنی قراردادهای هوشمندی که سوار بر یک شبکه بلاکچین، دو طرف قرارداد را ملزم به انجام فعالیتی می‌کند؛ این فعالیت می‌تواند یک تراکنش و انتقال ارز دیجیتال باشد، می‌تواند یک فرایند وام‌دهی و کسب سود باشد و همچنین می‌تواند به حوزه‌هایی مانند استیکینگ (سهام‌گذاری) ارزهای دیجیتال مرتبط باشد.
قراردادهای هوشمند یکسری کد برنامه‌نویسی هستند که بر روی شبکه‌های بلاکچین قرار داده می‌شوند تا درصورت رخداد یک اتفاق، یکسری دستورات را به‌صورت خودکار و بدون نیاز به تأیید دیگران اجرا کند. قراردادهای هوشمند اثرگذاری واضحی بر توسعه امور مالی غیرمتمرکز داشته است و بدون چنین مفهومی، غیرمتمرکزشدن امور مالی، امری محال بود.
صرافی‌های غیرمتمرکز
صرافی‌ها در مفهوم سنتی خود بخشی از سیستم مالی متمرکز محسوب می‌شوند که تنها با اخذ مجوزهای لازم از مدیریت امور مالی یک دولت امکان فعالیت دارند. اما در حوزه دیفای (DeFi) صرافی‌هایی نیز ایجاد شده‌اند که به‌نوعی مجری دستورات مالی غیرمتمرکز باشند. به این صرافی‌ها، صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX) گفته می‌شود. صرافی‌های غیرمتمرکز نیازی به احراز هویت ندارند، تراکنش‌های شما را کنترل نمی‌کنند و بخش مهمی از قسمت اجرایی امور مالی غیرمتمرکز یا دیفای محسوب می‌شوند.
استیبل کوین‌ها
اگر قرار باشد که حوزه دیفای از سلطه سیستم سنتی مالی متمرکز خارج شود، باید بتواند ارزهای معتبر اما غیرمتمرکز هم داشته باشد. ارزهایی که نوسان نداشته باشند و درست مانند پول‌های فیات (مثل دلار) ارزش نسبتاً ثابتی را در طول زمان تجربه کنند. به چنین ارزهایی، استیبل کوین گفته می‌شود.
مشهورترین استیبل کوین، تتر نام دارد که البته یک ارز دیجیتال متمرکز است و به‌صورت فنی قابلیت کنترل‌شدن و مسدودشدن توسط قوانین را دارد. حوزه دیفای باید ارز استیبل کوین غیرمتمرکز خود را داشته باشد. در این زمینه، ارزهایی بسیار متنوعی معرفی شده است که استیبل کوین DAI از این دسته است. دای از جمله ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز است که به‌صورت وثیقه‌ای توسط ارزهای دیجیتال دیگر پشتوانه دارد و ارزش آن تقریباً برابر با یک دلار آمریکاست.
چالش اصلی در ایجاد استیبل کوین غیرمتمرکز، ایجاد یک پشتوانه برای آن است. پشتیبانی ارز پایدار DAI بر اساس ارزهای دیجیتال دیگر است. اما انواع دیگری از استیبل کوین غیرمتمرکز هم وجود دارد که بر اساس الگوریتم‌ها و با کنترل سمت عرضه و تقاضا، تلاش می‌کنند تا ارزشی ثابت در طول زمان داشته باشند.
برنامه‌های غیرمتمرکز
حوزه دیفای برای ورود به زندگی روزمره، باید کاربردهای خود را به فعالیت‌های روزمره گسترش دهد. برنامه‌های غیرمتمرکز به برنامه‌هایی گفته می‌شود که بدون نیاز به استفاده از تراکنش‌های مالی سنتی، به شما امکان دسترسی به خدمات یا حتی کالاهایی را می‌دهد. در برنامه‌های غیرمتمرکز شما این امکان را دارید تا بدون نیاز به یک شخص واسطه، برای دیگران هدیه بفرستید، وام بگیرید، خرید کنید و به ترید و تجارت بپردازید.
به‌عنوان مثال، فرایند وام‌دهی در سیستم دیفای، بسیار جذاب است. شما می‌توانید با تعریف میزان وامی که می‌خواهید بدهید و نرخ بهره خود، به دنبال کسانی باشید که می‌خواهند با شرایط شما وام دریافت کنند. یا برعکس؛ اگر به‌دنبال وام‌گرفتن هستید، می‌توانید به دنبال گزینه‌هایی باشید که قصد دارند با نرخ بهره دلخواه شما، از طریق ارزهای دیجیتال به شما وام بدهند. امور مالی غیرمتمرکز این امکان را فراهم کرده تا بدون حضور واسطه‌های پردردسری مثل بانک‌ها، بتوانید به‌صورت مستقیم به دریافت یا اعطای وام بپردازید.
دیفای در چه حوزه‌هایی کاربرد دارد؟
دیفای تلاش می‌کند تا در هر مرحله از گسترش خود، حوزه‌های بیشتری از فعالیت‌های مالی متمرکز را دستخوش تغییر کند. به‌صورت‌کلی می‌توان ادعا کرد که در آینده نزدیک، دیفای در تمام حوزه‌هایی که امور مالی متمرکز فعالیت دارد، کاربردی خواهد شد. درحال‌حاضر متداول‌ترین کاربردهای دیفای در حوزه‌هایی مثل وام‌دهی است که در ادامه بررسی می‌کنیم.
تأمین نقدینگی
متکی‌بودن دیفای بر قراردادهای هوشمند بر بستر شبکه‌های بلاکچین باعث شده تا افراد بتوانند از این طریق، اقدام به تأمین نقدینگی لازم برای کسب‌وکار یا ایده خود کنند. تأمین نقدینگی با استفاده از امور مالی غیرمتمرکز مزایایی مانند سرعت، دردسر کمتر و شفافیت بیشتر دارد. در این روش، تمام افراد می‌توانند با ارائه ایده‌های خود اقدام به فروش توکن اختصاصی و جذب سرمایه کنند؛ البته که این مسئله در تمام مواقع جذاب نیست و افراد ممکن است با سرمایه‌گذاری اشتباه، یک کسب‌وکار یا ایده شکست‌خورده را تأمین مالی کنند.
وام‌دهی
کاربرد بعدی دیفای در حوزه وام‌دهی است. امکان اجرای قراردادهای هوشمند در شبکه‌های بلاکچین مانند اتریوم، این امکان را فراهم کرده تا شما بتوانید بدون دردسر، وام بدهید و وام دریافت کنید. افراد خودشان شرایط اعطای وام را تعیین می‌کنند و شما نیز به‌عنوان دریافت‌کننده وام، می‌توانید به دنبال شرایط دلخواه مانند نرخ بهره کم یا زمان بازپرداخت وام طولانی‌مدت بگردید.
کاشت سود (Yield Farming)
کاشت سود روشی است که طی آن شما ارزهای دیجیتال خود را در یک استخر نقدینگی (Liquidity Pool) قفل می‌کنید و این امکان را فراهم می‌کنید که از این نقدینگی برای پایدارکردن شبکه یا وام‌دهی استفاده شود. شما به‌ازای این کار، سود دریافت می‌کنید. به این فرایند، کاشت سود یا Yield Farming گفته می‌شود. این فرایند بر بستر برنامه‌های غیرمتمرکز دیفای انجام می‌شود.
مبادله و معامله‌گری
مبادله ارزهای دیجیتال و ترید ارزهای دیجیتال دو کاربرد مهم دیگر است که بر بستر برنامه‌های غیرمتمرکز قابل اجراست. شما با استفاده از صرافی‌های غیرمتمرکزی مانند سوشی سواپ می‌توانید به مبادله (Swap) و ترید ارزهای دیجیتال بپردازید؛ بدون آنکه نیاز به احراز هویت داشته باشید یا حتی نیازی باشد که حساب کاربری ایجاد کنید. کافی است یک کیف پول مانند متامسک را به سوشی سواپ خود متصل کنید تا تمامی امکانات آن از جمله ترید برایتان قابل استفاده شود.
سازمان‌های خودمختار غیرمتمرکز (DAO)
این سازمان‌ها درست مانند ایده ارزهای دیجیتال بر بستر بلاکچین ایجاد شده‌اند؛ نهادهایی که زیر نظر هیچ حاکمیت یا بانک مرکزی قرار ندارند و به اعضای خود امکان مشارکت در تصمیم‌گیری‌ها و انجام فعالیت‌هایی را می‌دهند. بدون آنکه حریم خصوصی افراد افشا شود یا اینکه مجبور باشند احراز هویت کنند. در نتیجه ایجاد DAOها، تصمیم‌گیری در زمینه ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز مانند تصمیم‌گیری برای توکن‌سوزی، سیاست‌های توسعه‌دهندگان ارز دیجیتال یا موارد مشابه دیگر، بسیار ساده‌تر خواهد بود.
خطرات و چالش‌های دیفای
امور مالی غیرمتمرکز یا DeFi در کنار تمام مزایا، چالش‌های جدی هم دارد. چالش‌هایی که در برخی موارد می‌تواند خطرناک باشد و به از دست رفتن سرمایه شما منجر شود.
- هک شدن و سرقت دارایی: این اتفاق در دیفای می‌تواند به روش فیشینگ رخ دهد یا اینکه با وجود یک نقص امنیتی در قراردادهای هوشمند منجر به هک حساب‌های دیفای شود.
- نوسان در بازار: نوسان قیمت در بازار ارزهای دیجیتال، امری متداول است. با در نظر گرفتن این شرایط، وام‌گیرندگان در حوزه دیفای، در صورت تجربه یک افت شدید در دوره وام خود، می‌توانند با افت ارزش وثیقه و در نتیجه از بین رفتن سرمایه مواجه شوند.
- کلاهبرداری: همانند زمینه‌های نوظهور دیگر، دیفای نیز می‌تواند مقصد محبوب کلاهبرداران باشد. ایجاد برنامه‌های دیفای جعلی یا نامعتبر، دادن وعده‌های دروغین و موارد مشابه دیگر از جمله کلاهبرداری‌های رایج در امور مالی غیرمتمرکز است.
- مفاهیم پیچیده: برای کاربران تازه‌وارد، درک مفاهیم حوزه دیفای آسان نیست و استفاده از برنامه‌های دیفای در بین مردم عادی، نیازمند زمان برای جاافتادن مفاهیم اقتصاد غیرمتمرکز است.
- فقدان حقوق قانونی و پشتیبانی رسمی: در حوزه دیفای هیچ قانون مشخصی تعریف نشده است و در نتیجه در زمان‌های بحرانی، شما به هیچ نهادی نمی‌توانید شکایت کنید. همچنین برخلاف سیستم اقتصادی متمرکز، پشتیبانی رسمی و مشخصی نیز برای پاسخگویی به شما یا راهنمایی‌تان وجود ندارد.
آینده حوزه مالی غیرمتمرکز (DeFi)
دنیا به سمت یک تحول اساسی در حوزه مالی حرکت می‌کنند. راه‌های بسیاری برای دورزدن محدودیت‌ها ایجاد شده است و حوزه دیفای یکی از مهم‌ترین راه‌های خارج‌کردن تراکنش‌ها از دید حاکمیت‌هاست. دیفای در اول مسیر طولانی خود قرار دارد و همزمان با توسعه‌یافتن، می‌تواند شرایط را برای رسیدن به یک دنیای مالی غیرمتمرکز هموارتر سازد.
توسعه حوزه دیفای که با عنوان نسخه دوم دیفای (DeFi 2.0) شناخته می‌شود، یک مسیر تکاملی است که حوزه مالی غیرمتمرکز درحال طی‌کردن است. در این مسیر، مشکلات قبلی برطرف می‌شوند و امکانات جدیدی به این حوزه اضافه می‌شود. در سیستم مالی سنتی، دارایی‌های واقعی تبدیل به اوراق بهادار می‌شدند تا قابل‌معامله باشند. در دیفای امکان توکنیزه‌کردن دارایی‌های واقعی ایجاد می‌شود. در این حالت، شما می‌توانید هر دارایی واقعی مانند ملک یا مالکیت اثر هنری را به تبدیل به توکن کنید و به فروش برسانید.
ویژگی خاص دیگر که در دیفای ۲.۰ دیده می‌شود، امکان برقراری ارتباط از یک شبکه بلاکچین با شبکه‌ای دیگر است. به این قابلیت، تعامل‌پذیری میان‌زنجیره‌ای گفته می‌شود. اتفاقی که در ارزهای دیجیتال ممکن شده است و حالا ارزهای دیجیتال با شبکه بلاکچین متفاوت می‌توانند با یکدیگر معامله شوند و بین شبکه‌های مختلف جابه‌جا گردند. ظهور چنین امکانی در حوزه دیفای، می‌تواند یک تحول نوین در آینده حوزه مالی غیرمتمرکز ایجاد کند.
جمع‌بندی
دیفای یا امور مالی غیرمتمرکز نسل جدید اقتصاد جهانی است که با توجه به پیشرفت‌های تکنولوژی، به‌سرعت درحال پیشرفت و فراگیرشدن است. با وجود موانعی مانند سیستم اقتصادی سنتی و متمرکز، پیچیده‌بودن مفاهیم دیفای و نوظهوربودن آن، انتظار می‌رود که در زمان کوتاه، دیفای جایگزین سیستم اقتصادی متمرکز شود. بااین‌حال افراد می‌توانند با مشارکت در برنامه‌های غیرمتمرکز مانند صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX)، کیف‌پول‌های مناسب و موارد مشابه دیگر، به توسعه و گسترش کاربردهای دیفای در دنیای واقعی کمک کنند.
