توکنومیک یا توکنومیکس (Tokenomics) چیست؟

فرض کنید شبکه یک ارز دیجیتال مانند بیت‌کوین یا اتریوم، یک کشور کوچک است. در این کشور، چیزی که ما به‌عنوان پول استفاده می‌کنیم، همان کوین‌های این بلاک چین‌ها است. توکنومیکس، در واقع اقتصاد این کشور کوچک را بررسی می‌کند. یعنی به ما نشان می‌دهد که این توکن‌ها از کجا می‌آیند، چگونه بین مردم پخش می‌شوند و چه ارزشی دارند.

به زبان ساده‌تر، توکنومیک یا اقتصاد توکنی نقشه راهی‌ست که مشخص می‌کند یک پروژه ارز دیجیتال چه اهدافی دارد و برای رسیدن به آنها چه استراتژی را دنبال می‌کند؟ نحوه و نوع عرضه توکن‌هایش چگونه است و در آینده چقدر پتانسیل رشد دارد. جزئیات بیشتری از توکنومیک و چگونگی نحوه بررسی‌اش چیزی است که در این مقاله می‌خوانید.

توکنومیک چیست؟

توکنومیکس (Tokenomics) که ترکیبی از دو کلمه توکن (Token) و اقتصاد (Economy) است، از نحوه صدور یک ارز دیجیتال گرفته تا میزان عرضه توکن‌هایش و تمام جزئیاتی که در سنجش ارزش آن نیاز دارید را در اختیارتان می‌گذارد. به عبارت دیگر؛ توکنومیک مفهومی‌ست که معمولا به عنوان بخشی از یک سند (وایت پیپر) ارائه شده و رابطه بین عرضه، نرخ تورم، توزیع، کاربرد و دسترسی یک دارایی را بررسی می‌کند تا چگونگی موفقیت آن را تحلیل و پیش‌بینی کند.

هدف توکنومیک چیست؟

هدف از ارائه توکنومیک تشویق معامله‌گران بالقوه به سرمایه‌گذاران پروژه است. همانطور که پیداست این متقاعدکردن، الزاماتی دارد. اقتصاد توکنی یا توکنومیک برای ایجاد انگیزه سرمایه‌گذاری، اهداف زیر را دنبال می‌کند:

• توزیع عادلانه توکن

در عرضه توکن‌های یک ارز دیجیتال در شبکه، معمولا پدید‌آورنده یا توسعه‌دهندگان آن با سیاست خاصی توکن‌های خود را تقسیم می‌کنند. یک توکنومیک اصولی، می‌تواند به‌گونه‌ای طراحی شود که خیال ذینفعان پروژه را از توزیع عادلانه توکن‌ها راحت کند. با محقق شدن این هدف توکنومیک، شبکه می‌تواند غیر متمرکز بماند و شخص یا نهاد خاصی قدرت را در دست نگیرد.

• پایداری اقتصادی

از آنجا که ماهیت توکنومیک به یک ساختار اقتصادی پایدار برمی‌گردد، به کمک آن می‌توان تا حدی روی پایداری پروژه مانور داد. استفاده از مکانیزم‌های مانند سوزاندن توکن و استیکینگ روی پایداری اقتصادی پروژه تاثیرگذارند.

• حمایت از اهداف پروژه

یکی از مهم‌ترین اهداف توکنومیک پشتیبانی از اهداف پروژه است. فرض کنید منظور پروژه‌ای ایجاد یک شبکه غیر متمرکز برای انتقال داده است. توکنومیک باید طوری مدل‌سازی شود که این هدف را تسهیل کند.

توکنومیک چگونه کار می‌کند؟

حالا که نسبتا با توکنومیک آشنا شدید برای درک بهتر نحوه عملکرد آن، اجزای اصلی‌اش را بررسی می‌کنیم و با این اجزا در توکنومیک بیت کوین به جزییات بیشتری می‌پردازیم. متغیرهایی که توکنومیک را تحت تاثیر قرار می دهند و شاخص‌های اصلی آن به‌حساب می‌آیند، عبارتند از:

توکن سوزی Burning

سوزاندن توکن یک راهکار برای کنترل عرضه و افزایش ارزش یک ارز در دنیای ارزهای دیجیتال است. در این روش، حذف دائمی یا سوزاندن بخشی از توکن‌های در گردش داخل شبکه، باعث کنترل تورم و افزایش تقاضای آن توکن می‌شود.

همانطور که در بازارهای سنتی عرضه بیش از حد پول می‌تواند منجر به کاهش ارزش آن شود، در بازاره‌های مالی آنلاین هم عرضه بیش از ظرفیت یک توکن، می‌تواند کاهش ارزش آن را به دنبال داشته باشد.

کاربردپذیری Utility

در این بخش از توکنومیک به کاربردی‌بودن پروژه اشاره می‌شود. به این معنی که توکن‌های آن چه کاربرد عملی و مشخصی دارند و چرا با ارزش هستند. در موضوع کاربردپذیری باید نیازی که آن توکن در بازار برطرف می‌کند کاملا واضح و شفاف مطرح شود.

عرضه کل و ارزش بازار Maximum supply, Circulating supply and Market Capitalization

به تعداد کل توکل‌هایی که قرار است در عمر پروژه در شبکه توزیع شوند عرضه کل (Maximum Supply) می‌گویند. عرضه کل می‌تواند سقف رشد ارز دیجیتال را مشخص کند. هرچه تعداد عرضه کل کمتر باشد، احتمال افزایش ارزش آن بیشتر می‌شود.

آن دسته از توکن‌هایی که در گردش هستند، عرضه در گردش یا Circulating Supply نامیده می‌شوند. میزان عرضه در گردش می‌تواند با میزان عرضه کل برابر نباشد. چراکه ممکن است بعضی توکن‌های موجود در شبکه در کیف‌ پول یا صرافی‌ها سپرده‌گذاری شده باشند. میزان عرضه در گردش بر قیمت لحظه‌ای یک توکن تاثیر می‌گذارند. مارکت کپ یا ارزش بازار (Market capitalization) کمک می‌کند تا شما به عنوان سرمایه‌گذار بتوانید ارزش یک توکن یا ارز را در مقایسه با سایر توکن‌ها و ارزهای دیجیتال دیگر در بازار بسنجید. این کار با استفاده از فرمول ساده زیر به دست می‌آید: فرض کنید قیمت هر بیت کوین 50,000 دلار است و تعداد کل بیت کوین‌های در گردش 19 میلیون تاست. اگر بخواهیم ارزش بازار بیت کوین را به‌دست بیاوریم، باید طبق فرمول بالا؛ محاسبه زیر را انجام دهیم.

• ارزش بازار بیت کوین = قیمت هر بیت کوین × تعداد کل بیت کوین‌های در گردش
• ارزش بازار بیت کوین = 50,000 دلار × 19,000,000 = 950,000,000,000 دلار

بنابراین در این مثال، ارزش بازار کل بیت کوین 950 میلیارد دلار است.

جزئیات فنی Technical aspects

جزئیات فنی در توکنومیک، همانطور که از نامش پیداست، مجموعه‌ای از مشخصات تکنیکال توکن را شرح می‌دهد. الگوریتم اجماع، ساختار عرضه، مکانیزم‌های پاداش، کارمزد تراکنش‌ها، قراردادهای هوشمند و کاربردهای توکن در شبکه، بخشی از جزئیات فنی توکنومیک هستند. مدل توزیع Distribution نحوه عرضه اولیه توکن‌ها بین اعضای جامعه یک شبکه بلاک‌چینی «مدل توزیع» می‌گویند. در واقع توزیع توکن مشخص می‌کند که هر کدام از گره‌های شبکه در ابتدای کار، چه مقداری از توکن‌های صادر شده را می‌توانند داشته باشند. تیم توسعه‌دهندگان، سرمایه‌گذارانی که در مراحل اولیه پروژه به آن اعتماد کرده‌اند، مشاوران پروژه و استخرهای نقدینگی از ذینفعان یک شبکه یا ارز دیجیتال در توزیع توکن‌هایش هستند. نکته‌ای که در بررسی نحوه توزیع توکن‌ها در توکنومیک باید مورد توجه قرار دهید این است که یک مدل توزیع خوب باید عادلانه، شفاف و پایدار باشد. مشوق‌های دیفای Defi incentives بخش دیگری از قوانین و مکانیزم‌های یک ارز دیجیتال که اهمیت زیادی دارد، بررسی مشوق‌های دیفای است. این مشوق‌ها کاربران را به استفاده از پروتکل‌های مالی غیر متمرکز دیفای ترغیب می‌کنند و در جذب سرمایه‌گذاران جدید و توسعه اکوسیستم تاثیرگذارند. مشوق‌هایی که به شکل توکن ارائه می‌شوند، برای جذب کاربران و نقدینگی به پروتکل‌های دیفای، ایجاد انگیزه مشترک بین کاربران و پروتکل‌ها و ساختن یک شبکه بزرگ و قوی در مراحل ابتدایی می‌توانند بسیار مفید باشند. این پاداش معمولا به صورت توکن‌های اصلی (بومی) شبکه به اعضا داده می‌شود.

سازوکار صدور توکن‌های جدید Issuance

صدور توکن‌های جدید چیست؟ در پاسخ به این سوال باید بگوییم که در شبکه‌های بلاک چینی معمولا فرآیندی به نام تولید و انتشار توکن یک ارز دیجیتال را ارائه می‌دهند. این توکن‌ها قبلا در شبکه وجود نداشته‌اند. برخی شبکه‌ها عرضه ثابت هستند. یعنی میزان کل توکن‌های موجود در عمر شبکه از قبل مشخص شده و توکن جدید به شبکه اضافه نخواهد شد (مثل بیت کوین). اما برخی شبکه‌ها عرضه نامحدود هستند و همواره صدور توکن بخشی از فعالیت‌های آنهاست (مثل اتریوم). سازوکار صدور توکن‌های جدید هم یکی از بخش‌های مهم توکنومیک است. چرا که توکن‌ها می‌توانند طبق یک برنامه از پیش تعیین شده صادر شوند یا به عنوان پاداش برای استخراج‌کنندگان ایجاد شوند. چگونگی این موضوع جزئی از توکنومیک ارزهای دیجیتال است.

امتیازهای مثبت و هشدارها در بررسی توکنومیک

خط قرمزها و ویزگی‌های مثبتی که توکنومیک یک ارز دیجیتال می‌تواند داشته باشد را در ادامه می‌خوانید:

امتیازات توکنومیک

سه فاکتور زیراز نکات مثبت و چراغ سبزهای توکنومیک یک ارز دیجیتال هستند:

1. توجه به تامین امنیت

   پروژه‌هایی که توکنومیک خوبی دارند و به تامین امنیت توجه می‌کنند، معمولا برای بررسی کد توکن یا قراردادهای هوشمند اصلی خود (به خصوص برای پروژه‌های DeFi) یک شرکت امنیتی شخص ثالث را استخدام می‌کنند. مزیتی که به‌کارگیری چنین ممیزی‌هایی دارد، این است که تضمین می‌کند که تیم اصلی پروژه حق صدور توکن‌های جدید خارج از مقدار اعلام‌شده عمومی را ندارد و نمی‌تواند کنترل توکن‌های کاربران را دست بگیرد.

2. پایگاه کاربری موجود داشتن

   هر چه تعداد افرادی که به‌عنوان اولین خریداران توکن‌های یک شبکه ظاهر می‌شوند بیشتر باشد، می‌توان گفت آن شبکه پایدارتر است. چون توانسته اعتماد گروهای بیشتری را برای سرمایه‌گذاری جلب کند. از طرفی توکنومیکی که برای خدمت‌رسانی به یک جامعه فعال و موجود طراحی می‌شود هم، پایدارتر از مدلی‌ست که به امید جلب افراد بیشتری برای سرمایه‌گذاری طراحی شده است. چرا که در مدل اول یک مدل تجاری قابل پیش‌بینی می‌توان ارائه کرد. راه‌اندازی توکن یونی‌سواپ (UNI ) نمونه خوبی برای درک بهتر این مزیت پایگاه کاربری موجود است. تیم بنیانگذار این ارز در نوامبر سال۲۰۱۷ و تقریباً سه سال قبل از انتشار یک توکن یک پلتفرم کارآمد برای کاربرانش ارائه داد که نشان‌دهنده میزان تسلط تیم توسعه‌ دهنده آن در درک نیازهای بازار و جامعه بود.

3. اطلاع‌رسانی از حجم توکن‌های موجود

   متاسفانه در بسیاری از پروژه‌ها میزان توکن‌های موجود و سهمی که هر گروه از آنها دارد، شفاف‌سازی نمی‌شود. اگر پروژه‌ای تعداد توکن‌ها و میزان توزیع آنها را افشا کند، یک امتیاز مهم برای انتخابش به شما داده‌است. با استفاده از داده‌های صدور و نحوه عره توکن‌‌ها، سرمایه‌گذار می‌تواند تصمیم‌گیری دقیق‌تری برای سهیم‌شدن یا نشدن در شبکه آن ارز داشته باشد.

هشدارها در توکنومیکس

حالا که نکات مثبت و امتیازات یک توکنومیک را شناختیم نوبت این است که ببینیم نقطه مقابلش چیست؟ چه نشانه‌هایی را باید زنگ خطر در نظر بگیریم؟

1. توزیع ناهمگن توکن‌ها

   پروژه هایی که توکن‌های خود را به‌صورت ناهمگن در شبکه توزیع می‌کنند، قابل اعتماد نیستند. فرض کنید تیم توسعه‌ دهندگان یا سرمایه‌گذاران اولیه حجم زیاد و غیر معمولی از توکن‌های یک ارز دیجیتال را در اختیار داشته باشند. از آنجا که کنترل تعداد زیادی از توکن‌ها در دست آنهاست، غیر متمرکز بودن شبکه زیر سوال می‌رود. علاوه بر تمرکززدایی، ریسک ثبات قیمت هم وجود دارد. چون این افراد می‌توانند با فروش کل توکن‌های خود و در نتیجه آزادشدن حجم بالای توکن در شبکه، منجر به کاهش ارزش توکن‌های آن شبکه شوند.

2. چشم‌اندازهای غیر واقعی و جعلی

   همانطور که می‌دانید هر پروژه موفق باید یک هدف و چشم‌انداز مشخص و مفید داشته باشد. در دنیای کریپتو و ارزهای دیجتال هم همینطور است. در بررسی کتونومیک یک پروژه حتما به راستی آزمایی اهداف آن توجه ویژه داشته باشید. ادعاهای دروغین می‌تواند سرنخی برای کلاهبرداری باشد و ریسک سرمایه‌گذاری شما را بالا می‌برد.

چگونه توکنومیک یک پروژه را بررسی کنیم؟

همه آنچه تا اینجا گفتیم، بخشی از پاسخ به همین سوال مهم بود. خوب است در بررسی کتونومیک یک ارز دیجیتال علاوه بر رصدکردن امتیازات مثبت، نقاط ضعف و زنگ خطرهای آن را هم بررسی کنید و مطمئن شوید که آنچه به‌ عنوان هشدار گفتیم، بخشی از قواعد ارز دیجیتال انتخابی شما نباشد. برای تشخیص بهتر، دو پیشنهاد برایتان داریم. اول اینکه سری به مقاله «وایت پیپر ارز دیجیتال چیست» بزنید و دوم این که در بررسی توکنومیک پاسخ روشنی برای سوالات زیر پیدا کنید.

• توکن برای حل چه مشکلی طراحی شده است؟
• چه ارزشی به اکوسیستم اضافه می‌کند؟
• آیا کاربردهای واقعی و مشخصی دارد؟
• چگونه توکن‌ها در شبکه استفاده می‌شوند؟
• چه انگیزه‌ای برای نگهداری و استفاده از توکن وجود دارد؟
• آیا مدل اقتصادی آن پایدار و قابل دوام است؟
• تیم توسعه چه برنامه‌هایی برای آینده پروژه دارد؟
• اعضای تیم چه تجربه و تخصص‌هایی دارند؟
• آیا تیم توسعه شفاف و قابل اعتماد است؟
• آیا پروژه با قوانین و مقررات موجود مطابقت دارد؟
• آیا مکانیزم‌هایی برای مقابله با تورم وجود دارد؟

کلام آخر

سرمایه‌گذاری در دنیای ارزهای دیجیتال مثل برخی سرمایه‌گذاری‌های دیگر ریسک‌پذیری بالایی می‌طلبد. اما با رعایت چند نکته ساده می‌توانید این ریسک را به حداقل برسانید. آگاهی از توکنومیک که بخشی از وایت پیپر ارزهای دیجیتال است و جزییاتی مثل مسیر توسعه و پتانسیل رشد آن را به تصویر می‌کشد، یکی از همین نکات است. در مقاله‌ای که خواندید سعی کردیم شما را با مفهوم کلیدی و تاثیرگذار توکنومیک آشنا کنیم تا بتوانید با انتخاب‌های آگاهانه‌تر به سوددهی بیشتری و بهتری برسید.