دلایل محبوبیت و چگونگی فعالیت طرحهای پانزی و هرمی در ارزهای دیجیتال
به طور معمول، در هر سرمایه گذاری ریسک وجود دارد. ولی وقتی سرمایهگذاران درگیر فعالیتهای هرمی یا طرحهای پانزی (Ponzi scheme) میشوند، این ریسک به شدت افزایش مییابد. سرمایهگذاری در طرحهای پانزی در اکثر کشورها غیرقانونی است و بسیار مهم است که ما بتوانیم این طرحها را تشخیص دهیم و شیوهی کار آنها را بدانیم.
اکثر افرادی که در بیت کوین یا کوینهای عرضه اولیه (ICO) سرمایهگذاری میکنند، معمولا دو نگرانی دارند. اولین نگرانی آنها بازگشت سرمایهشان است، که نشان دهندهی سودی است که با سرمایهی اولیهشان داشتهاند. دومین نگرانی آنها هم میزان ریسکی است که در هر سرمایهگذاری وجود دارد. وقتی ریسک یک سرمایه گذاری بالا باشد، احتمال اینکه سرمایهگذارها تمام سرمایهشان یا بخشی از آن را از دست بدهند زیاد است، که این موضوع به سود منفی ختم خواهد شد.
طرح پانزی چیست؟
طرحهای پانزی نام از چارلز پانزی (Charles Ponzi) گرفته شده است. چارلز پانزی یک کلاهبردار ایتالیایی بود که به شمال آمریکا رفت و بخاطر سیستم مالی کلاهبردارانهای که طراحی کرده بود معروف شد. در اوایل ۱۹۲۰، پانزی توانست در طرح یک سالهاش سر صدها نفر را کلاه بگذارد و آنها را قربانی طرحش کند. در کل، طرح پانزی یک سیستم کلاهبرداری است که با پول سرمایهگذاران جدید، به سرمایهگذاران قدیمی پول میپردازد. مشکل این طرحها این است که به سرمایهگذاران اصلی هرگز پولی پرداخت نخواهد شد.
یک طرح پانزی در حال اجرا به صورت زیر میباشد:
- مبلّغ سرمایهگذاری، از یک سرمایهگذار 1,000 دلار میگیرد و قول میدهد که سرمایهی اولیه را با 10 درصد سود در پایان دورهی زمانی مشخص شده (مثلا 90 روز) به او بازگرداند.
- این مبلّغ احتمالا تا قبل از پایان این مدت 90 روزه، دو سرمایهگذار دیگر را هم جذب میکند و 1,100 دلار سرمایهگذار اول را، از 2,000 دلاری که از سرمایهگذار دو و سه گرفته است پرداخت میکند. او احتمالا سرمایهگذار اولی را هم راضی میکند که 1,000 دلار دیگر نیز سرمایهگذاری کند.
- با گرفتن پول از سرمایهگذاران جدید، کلاهبردار میتواند، پولی که قول داده است را به سرمایهگذاران قدیمیتر بازگرداند و آنها را قانع کند که باز هم سرمایهگذاری کنند و افراد بیشتری را دعوت کنند.
- وقتی این سیستم بزرگتر میشود، مبلّغ باید بتواند افراد بیشتری را پیدا کند تا به این طرح بپیوندند. در غیر این صورت نمیتواند پولهایی که قول داده است را بازگرداند.
- در نهایت، سیستم ناپایدار میشود و مبلّغ یا دستگیر میشود یا با پولی که به جیب زده است فرار میکند.
طرح هرمی چیست؟
طرحهای هرمی یا کلاهبرداریهای هرمی، طرحهای تجاری هستند که در صورتی که شما وارد آنها شوید و چند نفر دیگر را هم وارد این طرح کنید، به شما هدایا و جوایزی تعلق میگیرد.
برای مثال، یک کلاهبردار به آلیس و باب پیشنهاد میدهد که حق توزیع سهم در یک شرکت را با پرداخت نفری 1,000 دلار به آنها میدهد. حالا آنها میتوانند سهمها را خودشان بفروشند و از هر فردی که این سهمها را میخرد هزینهای دریافت کنند. 1,000 دلاری که آنها از فروش سهمها به دست آوردهاند را به صورت مساوی با مبلّغ نصف میکنند.
در مثال بالا، آلیس و باب باید هر کدام دو سهم بفروشند تا بتوانند 1,000 دلار به دست بیاورند (آنها از هر فروش 500 دلار در میآورند). مسئولیت فروش دو سهم برای جبران کردن سرمایهی اولیه، بعدها گردن مشتریان بعدی نیز میافتد. این طرح در نهایت فروپاشی میکند، چرا که افراد بیشتری باید این روند را ادامه دهند. توسعه ناپایدار این طرح باعث غیرقانونی شدن این طرح شده است.
اکثر طرحهای هرمی براساس خدمات یا کالا پایهگذاری نشدهاند و تنها با پولی که از وارد کردن افراد جدید به دست میآید سرپا نگه داشته میشوند. گرچه بعضی از طرحهای هرمی به عنوان شرکتهای بازاریابی شبکهای معرفی میشوند که قانونی هستند و خدمات یا کالایی را عرضه میکنند، اما معمولا این گونه معرفی میشوند تا فعالیتهای کلاهبردارانهشان را پنهان کنند. برای همین بسیاری از شرکتهای بازاریابی شبکهای که اصول سوال برانگیزی دارند، از طرحهای هرمی استفاده میکنند. اما تمام شرکتهای بازاریابی شبکهای لزوما کلاهبرداری نیستند.
مقایسه طرحهای پانزی و هرمی
شباهتها
- هر دو این طرحها کلاهبرداریهای مالی هستند که قربانیان را به بهانهی سودهای کلان راضی به سرمایه گذاری میکنند.
- هردو نیاز به جریانی از پولهای سرمایه گذاران جدید دارند تا بتوانند به فعالیت خود ادامه دهند.
- معمولا این کلاهبرداریها کالا یا خدماتی ارائه نمیدهند.
تفاوتها
- معمولا طرحهای پانزی به عنوان سرویسهای مدیریت سرمایه شناخته میشوند و شرکتکنندگان فکر میکنند پولی که به آنها بازمیگردد حاصل یک سرمایهگذاری قانونی است. در صورتی که کلاهبردار معمولا پول یک نفر را میدزدد تا پول فرد دیگری را پرداخت کند.
- طرحهای هرمی معمولا براساس بازاریابی شبکهای هستند و نیازمند این هستند که اعضا افراد جدیدی را وارد طرح کنند تا پول در بیاورند. با این حال هر فرد قبل از فرستادن پول به اعضای بالای هرم کمیسیون خود را دریافت میکند.
چگونه از خودمان در مقابل کلاهبرداریها محافظت کنیم؟
بدبین باشید. سرمایهگذاریهایی که قول سودهای سریع و کلان را با حداقل میزان سرمایهگذاری میدهند، احتمالا کلاهبرداری هستند. این موضوع به خصوص برای سرمایهگذاریهایی صدق میکند که افراد کاملا با آنها ناآشنا هستند و درک کردن موضوع برای آنها سخت است. اگر به نظرتان یک سرمایهگذاری آنقدر خوب بود که با واقعیت همخوانی نداشت، پس احتمالا واقعی نیست.
حواستان به فرصتهای ناگهانی باشد. یک دعوت ناگهانی برای شرکت در یک فرصت سرمایه گذاری طولانی مدت، معمولا یک هشدار است.
راجع به فروشنده و موجودیت شرکتی که به شما پیشنهاد سرمایهگذاری میدهد تحقیق کنید. یک مشاور مالی، دلال یا کارگزاری معتبر قطعا از نظر قانونی ثبت شده است و بر آن نظارت میشود.
به راحتی اعتماد نکنید. سرمایهگذاریهای معتبر از نظر قانونی تایید شدهاند. اولین قدم شما باید این باشد، که از آنها مدارک و اطلاعات تاییدیهشان را بخواهید. اگر این فرصت سرمایهگذاری ثبت نشده است، مسئولان آن باید برای شما یک توضیح قانعکننده و منطقی فراهم آورند.
مطمئن شوید به طور کامل و بدون رودربایستی از سرمایهگذاری که میخواهید انجام دهید سر در میآورید. شما هیچ وقت نباید در چیزی که کاملا آن را نمیفهمید سرمایهگذاری کنید. مطمئن شوید که از تمام منابع در دسترس برای کسب اطلاعات استفاده میکنید و به شدت مراقب فرصتهای سرمایهگذاری که در هالهی از ابهام میباشند هستید.
گزارش دهید. هرگاه سرمایهگذاران با یک طرح پانزی یا هرمی رو به رو میشوند، بسیار مهم است که آن را به مقامات قضایی گزارش دهند. این باعث میشود که سرمایهگذاران دیگری قربانی این نوع کلاهبرداریها نشوند.
آیا بیتکوین یک طرح هرمی است؟
از نظر بعضیها بیت کوین یک طرح هرمی بزرگ است، اما این واقعیت ندارد. بیت کوین در واقع پول است. بیت کوین یک ارزدیجیتال غیرمتمرکز است که توسط الگوریتمهای ریاضی و کریپتوگرافی پشتیبانی میشود و میتواند مثل ارزهای رسمی برای خرید کالا و خدمات به کار برود. ارز دیجیتال میتواند در طرحهای هرمی (و دیگر فعالیتهای غیرقانونی) استفاده شود ولی این به این معنی نیست که ارزهای دیجیتال یا ارزهای رسمی، خودشان طرحهای هرمی هستند.
چگونه یک طرح پانزی در ارزهای دیجیتال عمل میکند؟
طرحهای پانزی در ارز دیجیتال، همانند طرحهای کلاسیک و سنتی پانزی عمل میکنند. اصولا در این روش افراد با قول و قرارهای سوددهی سریع جذب میشوند و به آنها قول چند برابر شدن سرمایهشان داده میشود. معمولا سرمایهگذاران اولیه سود خود را دریافت میکنند، که همین سبب هجوم افراد دیگر برای پیوستن به این کلاهبرداری میشود.
بعضی از کلاهبرداران پانزی از روشهای پیچیدهای استفاده میکنند و حتی تا جایی پیش میروند که صرافی ارز دیجیتال خودشان را تاسیس میکنند تا به هدفشان برسند. سایر کلاهبرداران پانزی از نرمافزارهای برنامهریزی شده برای تعامل با افراد استفاده میکنند. یک مثال بارز، سرمایهگذاری طولانی مدت در iCenter Bitcoin و ارز لایت کوین است. Icenter از یک ساختار هرمی استفاده کرد تا سیستماش بتواند به فعالیتاش ادامه دهد. این سیستم از طریق یک گروه چت تلگرام و یک بات فعالیت میکرد که ارقام غلطی از سود را به سرمایهگذاران ارائه میداد.
این شرکت قول داده بود که اگر ۹۹ یا ۱۲۰ روز به سرمایهتان دست نزنید، بعد از اتمام این زمان میتوانید سرمایهتان را با سودی ۱.۲ درصدی پس بگیرید. سرمایهگذاران تشویق میشدند تا کدهای معرفی خودشان را با دیگران به اشتراک بگذارند تا پول بیشتری از طریق آنها دریافت کنند.
به علت اشتیاق زیاد، سرمایهگذاران زیادی بر روی بلاگها یا صفحههای مجازی خود ویدیوهایی به اشتراک میگذاشتند و افراد بیشتری را دعوت می کردند تا به آنها بپیوندند. این طرح کلاهبرداری برای اینکه بتواند فعال بماند باید ورود افراد جدید را تشخیص دهد.
برخی از طرحهای پانزی بدون اینکه افراد متوجه شوند افراد را مجبور میکنند. اخیرا سه تراکنش بر روی سیستم اتریوم با هزینههای بسیار بالا انجام شد. در یکی از این تراکنشها برای انتقال ۰.۵۵ اتریوم، ۱۰.۶۶۸ اتریوم پرداخت شد. مشخص شد که یک صرافی همتا به همتا (P2P) در کره جنوبی به نام Good Cycle، که در ابتدا یک طرح پانزی به نظر میرسید، هک شده بود. ایرادات بخش امنیتی آنها بسیار واضح بود.
گرچه مشخص نیست که چه کسی پشت هک کردن صرافی و باج گیری احتمالی بوده است.
بررسی طرحهای پانزی در ارزهای دیجیتال در سالهای مختلف
بر اساس اطلاعات ارائه شده توسط Chainalysis، در میان تمام کلاهبرداریهای انجام شده در ارزهای دیجیتال، ۹۹ درصد پولهای کلاهبرداری شده مربوط به کلاهبرداریهای پانزی بوده است و این موضوع بسیار جدی است!
در جدول زیر، Chainalysis تمام کلاهبرداریهای مربوط به ارزدیجیتال را جمعآوری کرده است. همانطور که میبینید بیشترین میزان این کلاهبرداریها در سال 2019 اتفاق افتاده است و پولهای زیادی از سرمایهگذاران ساده لوح کلاهبرداری شده است.
ارزهایی که در این طرحها پذیرفته میشدند عبارتند از: BTC ،ETH ،USDT ،BCH ،LTC ،OMG ،PAX ،ETC
بر اساس تحقیقات Chainalysis بیش از 204 میلیون تراکنش کاملا جداگانه در سال 2019 به 6 طرح پانزی مختلف انجام شده است و مجموع 1676 دلار به دست این کلاهبردارها افتاده است.
بررسی بزرگترین طرحهای پانزی در ارزهای دیجیتال
همینطور که ارزدیجیتال مقبولیت بیشتری پیدا میکند، طراحان پانزی سریعتر از این فرصت استفاده میکنند و مردم را به علت بیتوجهی و میلشان به پیشرفت مالی، شکار میکنند. بیاید نگاهی به بزرگترین اسمها در کلاهبرداریهای پونزی ارزدیجیتال بیندازیم.
-
بیتکانکت (bitconnect)
بیتکانکت یکی از اولین کلاهبرداریهای پانزی ارزدیجیتال بود که سرمایهگذاران زیادی را به دام انداخت. همانند تمام کلاهبرداریها، بیتکانکت هم در آغاز به نظر آیندهدار میآمد. این شرکت با یک ICO (عرضهی اولیه سکه) برای عموم آغاز به کار کرد. به مرور بیتکانکت با سقف بازار 2.5 میلیارد دلار تبدیل به یکی از بزرگترین ارزها در کوینمارکتکپ شد.
تمام این عوامل برجسته و مثبت باعث شد تا خیال بسیار از سرمایهگذاران راحت باشد. اما ویتالیک بوترین (Vitalik Buterin)، مدیر عامل اتریوم، و چارلی لی (Charlie Lee)، مدیرعامل لایتکوین، فریب مدل تجاری احمقانهی بیتکانکت را نخوردند.
در نهایت، همانند تمام کلاهبرداریهای پانزی دیگر، بیتکانکت خدمات وامدهی و صرافیهایش را پس از دو سال بست و تقریبا بین 2.5 تا 3.5 میلیارد دلار از پولهای سرمایهگذاران را به جیب زد.
-
وان کوین (OneCoin)
وانکوین هم با تکنولوژی و بلاکچین خیالیاش یکی از بزرگترین کلاهبرداریهای پانزی ارزهای دیجیتال قرن بود. موسسان این کلاهبرداری ادعا میکردند که وانکوین هم مثل تمام ارزهای دیجیتال دیگر عمل میکند و برای پرداختهای جهانی میتوان از آن استفاده کرد. آنها حتی خود را با بیت کوین مقایسه میکردند و شروع به پخش کوینها میان سرمایهگذاران کردند. بعدها مشخص شد که وانکوین یک حیله و کلاهبرداری بزرگ بوده است.
بعد از فروپاشی کلاهبرداری پانزی وانکوین مشخص شد که آنها 4 میلیارد دلار پول از مردم سراسر جهان کلاهبرداری کرده بودند.
-
پلاس توکن (Plus Token)
پلاس توکن یک کمپانی چینی بود، که خود را به عنوان یکی از بهترین کیفپولهای ارز دیجیتال معرفی میکرد. کلاهبرداران این طرح پانزی به علت استراتژیهای بازاری ماهرانه و به ظاهر قانونیشان توانستند 3 میلیون سرمایهگذار از سراسر جهان، به خصوص از چین، ژاپن، کره، کانادا و آلمان جذب کنند.
این شرکت به مردم وعده داد که با سرمایهگذاری در توکن «پلاس» (که ارز مربوط به کیفپولها بود) سودهای هنگفتی کسب خواهند کرد. توکنهای پلاس با بیت کوین و اتریوم قابل خریداری بودند. پلاستوکن ادعا میکرد که این سود از طریق سود صرافیها، درآمدهای ماینینگ و سودهای معرفی افراد جدید به دست میآید.
براساس اطلاعات چینالیسیس پلاستوکن از سرمایهگذارانش نزدیک به 2 میلیارد دلار کلاهبرداری کرده است.
-
گینبیت کوین (GainBitcoin)
هزاران سرمایهگذار هندی پولی که به زحمت به دست آورده بودند را در این طرح پانزی از دست دادند. ایدهی پشت این کلاهبرداری متعلق به Amit Bhardwaj بود. این کلاهبردار به سرمایهگذاران وعده داده بود که 10 برابر سرمایهگذاریشان را هر ماه به آنها باز میگرداند. در یک فرصت سرمایهگذاری این حجم از خوب بودن با عقل جور در نمیآید. اما سرمایهگذاران مشتاقانه منتظر نقد کردن سپردههایشان بودند. در نهایت، وقتی کلاهبردارها با 300 میلیون دلار فرار کردند، سرمایهگذاران با آیندهای نامعلوم تنها ماندند.
-
طرح پانزی MMM BSC
یک کلاهبرداری عظیم پانزی دیگر نیز، از ماه ژوئن 2020 در حال جذب افراد زیادی بود. تراکنشهای این طرح سیستم اتریوم را لبریز میکرد و 8.7 درصد هزینههای گس اتریوم را به خودش اختصاص داده بود. این اتفاق باعث شد قیمت گس اتریوم از 3 به 20 گیگاوی (Gwei) برسد. براساس گزارشها بیش از 55 درصد از تراکنشهای استیبلکوین پکس (PAX) مربوط به طرح MMM است. در جدول زیر لیست پرمصرفترین افراد/ شرکتها در استفاده از گس اتریوم آمده است و همانطور که میبیند MMM با ارزش 780,000 دلاری در این لیست قرار گرفته است.
وبسایت MMM BSC وعده درآمد 50 درصدی را با ریسک پایین داده است. در این پروژه مردم با نگاهی خیرخواهانه به هم کمک میکنند و این یک کمک هزینهی مالی جهانی است. ما معتقدیم که زمان زیادی نخواهد برد که این کمک هزینهی مالی منفجر شود و از بین برود. در حال حاضر میزان پولی که مردم در این عمل خیرخواهانه از دست دادهاند، علامت سوال بزرگی است.
ترجمه و جمعآوری: تیم خرید و فروش بیت کوین صرافی ارز دیجیتال همتا پی
پس یعنی این افرادی که میگن پول بدید به ما و ما براتون ارز میگیریم و به شما سود ماهانه میدیم جعلی هست و این ها هرمی هستند ؟
۱۰۰% طرح پانزی هست و در آخر با اشباع سرمایهگذاران جدید، کلاهبردار با مقدار زیادی پول متواری میشه.