چرا قیمت ارز دیجیتال بیت‌ کوین (Bitcoin) متغیر و ناپایدار است؟

نوسانات قیمت بیت‌ کوین در بازار معاملات رمزارز، حاصل عوامل بسیاری است. در بازارهای سنتی، نوسان را با شاخص نوسان (VIX) می‌سنجند و با عنوانِ شاخص نوسانِ CBOE نیز شناخته می‌شود. همچنین به تازگی‌ یک شاخص نوسان برای بیت‌کوین نیز ایجاد شده است. این شاخص، شاخص نوسان بیت‌کوین نام دارد و هدف از ایجاد آن دنبال کردن نوسانات این ارز دیجیتال پیشرو جهان از طریق ارزش بازار آن در طی دوره‌های زمانی گوناگون می‌باشد.

قیمت بیتکوین در طول زمان، نوسانات بسیاری داشته است؛ مثلاً در بازه‌ی سه‌ماهه‌ی اکتبر 2017 تا ژانویه‌ی 2018، نوسان قیمت بیت‌ کوین به حدود 8% رسید. این میزان بیش از دو برابر نوسان بیت‌کوین در دوره‌ی سی‌روزه‌ اواخر سال 2019 تا 15 ژانویه‌ی 2020  بود. ولی چرا قیمت بیت‌کوین این‌ میزان نوسان دارد؟ در این‌جا برخی از عواملی موثر در نوسانات قیمت بیت‌ کوین، آمده است.

اخبار نامطلوب به نرخ لحظه‌ای قیمت بیت‌ کوین صدمه می‌زنند

وقایع خبری که کاربران بیت‌کوین را می‌ترسانند، عبارت‌اند از وقایع سیاسی-منطقه‌ای (geopolitic) و بخش‌نامه‌های دولتی مبنی بر اینکه احتمالاً قیمت بیت‌کوین را می‌خواهند کنترل کنند. در میان کسانی که اوایل از بیت‌کوین استفاده می‌کردند، افرادی بودند که عملکرد نامطلوبی در این زمینه داشتند. آن‌ها خبرهایی تهیه می‌کردند که سرمایه‌گذاران بیت کوین را می‌ترساند.

از خبرهای دهه اخیر بیت کوین، تیتر اخبار مربوط به ورشکستگی صرافی ام‌تی. گاکس (Mt. Gox) در اوایل سال 2014 و اخیرا صرافی کره جنوبی Yapian Youbit از خبرساز‌ترین تیترها بودند. همچنین از دیگر ماجراهای خبری که سرمایه‌گذاران را به هول و هراس انداخت، استفاده حجم بالایی از بیتکوین در معاملات مواد از طریق راه ابریشم (Silk Road) بود که عاقبت، اف‌بی‌آی (FBI) این بازار را در اکتبر سال 2013 تعطیل کرد.

تمامی این وقایع و هراس‌های عمومی ناشی از آنها، قیمت بیت‌ کوین را در برابر پول‌های فیات، به سرعت پایین آورد. با این حال، سرمایه‌گذاران و طرفداران بیت کوین این وقایع را در جهت رشد و تکامل بازار می‌دیدند. در نتیجه، در دوره‌ی کوتاهی بلافاصله پس از این خبرها، قیمت بیت‌ کوین در برابر دلار، رشد چشم‌گیری داشت.

 نوسان ارزش ادراک‌شده‌ی بیت‌کوین

یکی از دلایلی که قیمت بیت‌ کوین ممکن است در برابر ارزهای فیات، متغیر و بی‌ثبات باشد، ذخیره ارزش ادراک‌شده‌ی آن در برابر ارزهای فیات است. بیت‌کوین ویژگی‌هایی دارد که آن را شبیه به طلا می‌کند. این ارز با هدفی طراحی شده توسط توسعه‌دهندگان آن کنترل می‌شود تا تولید آن به مقدار ثابت 21 میلیون محدود شود.

همواره دولت‌ها ارزهای فیات را مدیریت می‌کنند و می‌خواهند تورم را پایین و اشتغال را بالا نگه ‌دارند و خواهان رشد رضایت‌بخش سرمایه گذاری در منابع سرمایه‌ می‌باشند. به همین دلیل، بیت‌کوین با ارزهای فیات بسیار متفاوت است. از آنجایی که اقتصادها بر پایه ارزهای فیات می‌باشند و علائم قوت و ضعف زیادی از خود نشان می‌دهند، سرمایه‌گذاران دارایی‌های خود را کم و بیش به بیت‌کوین اختصاص می‌دهند.

ناپایداری ارزش بیت‌ کوین در آینده

بخش عمده‌‌ای از نوسان قیمت بیت‌ کوین حاصل از درک‌های گوناگونی است که از ارزش ذاتیِ این رمز ارز داریم: ذخیره ارزش (store of value) و یا شیوه‌ای برای انتقال ارزش. ذخیره‌ی ارزش، خاصیتی است که می‌توان ارزشمندی این سرمایه را براساس کاربردی بودن آن در آینده پیش بینی کرد. بنابراین ذخیره ارزش را می‌توان حفظ یا با کالا و خدماتی در آینده مبادله کرد. 

در این روش انتقال ارزش به معنای هر شیء یا مفهومی است که برای انتقال اموال در شکل سرمایه از یک فرد به فرد دیگر به کار می‌رود. در حال حاضر، ناپایداری قیمت بیتکوین باعث شده است ذخیره ارزش مفهوم نسبتاً مبهمی داشته باشد، اما تقریباً انتقال ارزش بی‌دردسری را برای آن تضمین می‌کند. در نتیجه می‌بینیم که بر اساس رخ‌دادهای خبری ارزش بیت‌کوین می‌تواند همانند ارزهای فیات تغییر کند.

خطرات مالکان بزرگ ارز

همچنین نوسان قیمت بیت‌ کوین تا حد زیادی به خاطر مالکان بزرگ از کلِ موجودی در گردش این ارز می‌باشد. معلوم نیست سرمایه‌گذاران بیت‌کوین با داراییِ حدودِ 10 هزار دلار، چه طور می‌توانند پولی چنین هنگفتی را بدون جابه‌جاییِ جدیِ بازار، به پول فیات تبدیل کنند. در حقیقت، اینکه چه طور پولی به این اندازه را می‌شود در یک دوره‌ی زمانی کوتاه تبدیل کرد، مشخص نیست. زیرا بیشتر صرافی‌های ارز دیجیتال حتی برای برداشت مبالغ خیلی کم‌تر از این حد، محدودیت‌های 24‌ ساعته اعمال می‌کنند.

قیمت بیت‌ کوین هنوز در بازار انبوه به نرخ لحظه‌ای نرسیده است چرا که این برای مالکان بزرگ این رمز ارز در ارزش‌گذاری، لازم است.

نبود امنیت منجر به ناپایداری قیمت بیت‌ کوین می‌شود

وقتی جامعه بیت‌‌کوین به دلیل ایجاد امنیت در پاسخ‌های متن باز تجمعی (massive open source) مورد تغییرات امنیتی قرار می‌گیرد، قیمت بیت‌ کوین می‌تواند نوساناتی را داشته باشد. عجیب اینکه این روش با کمک تعداد زیادی از متخصصان نرم‌افزار متن باز، مثل لینوکس (Linux) که اعتبار آن را تضمین می‌کنند، نتایج بسیار خوبی دارد. توسعه‌دهندگان بیت‌کوین برای اینکه راه‌حل‌های قطعی برای این مسئله ایجاد کنند، باید به عموم نشان بدهند که مسئله‌ی امنیت برایشان مهم است. 

زمانی که بسیاری از رمز ارزهای دیگر درباره‌ی سرقت اطلاعاتشان یا دزدی از منابع اصلی‌شان خبرهایی می‌دادند، یک نوع هک، صرافی یاپی‌یَن یوبیت (Yapian Youbit) را به ورشکستگی کشاند. نمونه‌ی اخیر آن هم در آوریل 2014 بود که اِشکال نرم‌افزاریِ هارت‌بلید (Heartbleed bug) به نقاط ضعف پروژه‌ی اوپن‌اس‌اس‌ال (OpenSSL) حمله کرد و بنا به گزارش نیل مِهتا (Neel Mehta) از بخش امنیتی گوگل، قیمت‌ بیت‌ کوین را در عرض یک ماه، تا 10 درصد پایین آورد.

بیت‌کوین و توسعه دهنده نرم‌افزار متن باز آن مبتنی بر یک اصل بنیادی واحد است که بنا بر آن، نسخه‌ای از کد منبع را در اختیار کاربران قرار می‌دهد تا برای همگان شفاف باشد. این مفهوم مسئولیت ابراز نگرانی در مورد طراحی نرم‌افزار را به عهده‌ی عموم کاربران می‌گذارد؛ دقیقاً همان طور که مسئولیت اجماع درباره‌ی اصلاحات و تغییرات در منبع کد اصلی نیز بر عهده عموم کاربران است. بنابراین به این دلیل است که مکالمات و بحث‌های مربوط به شبکه‌ی بیت‌کوین و شکاف‌های امنیت آن روز به روز در معرض توجه‌ بیشتری قرار می‌گیرند.

ضرر و زیان‌های بالا باعث افزایش هراس می‌شوند

باید توجه داشت که دزدی‌هایی که گفتیم و اخبار متعاقب آن درباره‌ی خساراتشان، تأثیر مضاعفی بر بی‌ثباتی قیمت بیت‌ کوین دارند. این موارد موجودی در گردش بیت‌کوین را کاهش داده و به صورت بالقوه، ارزش بیت‌کوین باقی‌مانده را به خاطر بالا رفتن میزان کم‌یابی‌اش تقویت می‌کند. در عین حال، به دنبال دزدی‌ها، تأثیر منفیِ گردش اخباری بود که در پی داشت.

دانستن این نکته حائز اهمیت است که درگاه‌های دیگرِ بیت‎کوین ورشکستگی گسترده‌ی ام‌تی. گاکس (Mt. Gox) را در چشم‌انداز بلند مدت بیت‌کوین، مثبت تلقی می‌کنند و معتقدند این قضیه ماجرای پشت بی‌ثباتیِ رمزارز را که همین حالا هم پیچیده است، پیچیده‌تر می‌کند. وقتی کسب‌وکارهای اولیه و پیشتاز به دلیل مدیریت ضعیف و فرآیندهای ناکارآمد، از بازار حذف شدند، ورودی‌های بعدی از خطاهای آن‌ها درس گرفتند و در فعالیت‌هایشان، فرآیندهای قوی‌تری ایجاد کردند که کلاً زیر‌ساخت‌های ارزهای رمزنگاری‌شده را تقویت کرد.

بیت کوین و کشورهایی که تورم بالا دارند

وقتی نوسان قیمت بیت‌ کوین را در اقتصاد کشورهای در حال توسعه (که تورم بالایی دارند)، در برابر بی‌ثباتی بیت‌کوین بر دلار آمریکا در نظر بگیریم، شرایط کاربرد بیت‌کوین به صورت ارز، ارزشمند و راه‌گشاست. بیت‌کوین در برابر دلار آمریکا خیلی بی‌ثبات‌تر است از پزوی (peso) آرژانتین در برابر دلار آمریکا می‌باشد.

علی‌رغم آن‌چه گفتیم، انتقال تقریباً بی‌هزینه‌ی بیت‌کوین بین مرزها آن را برای آرژانتینی‌ها، تبدیل به وسیله‌ی بسیار جذابی برای وام‌گیری می‌کند، زیرا نرخ بالای تورم برای وام‌های در قالب پزو (peso)، باعث می‌شود به صورت بالقوه، پذیرفتن ریسک متوسط نوسان ارز در وام‌هایی که در قالب بیت‌کوین، خارج از آرژانتین، تأمین مالی می‌شوند، موجه جلوه کند.

از این رو، تأمین‌کنندگان مالی خارج از آرژانتین می‌توانند تحت این برنامه به بازده بالاتری برسند و در نتیجه آنها می‌توانند با استفاده از دیگر ابزارهای وام‌پردازی واحد پول داخلی خودشان به بازدهی بهتری برسند. بنابراین، این برنامه قابلیت آن را دارد که برخی مخاطرات مربوط به عرضه در بازار با تورم بالای آرژانتین را جبران کند.

تهدید مالیاتی بی‌ثباتی قیمت بیت کوین را افزایش می‌دهد

بنا بر گفته‌های اداره امور مالیاتی (Internal Revenue Service)، بیت‌کوین را در واقع، سرمایه‌ای مالیاتی تلقی می‌شود. این مسئله می‌تواند تأثیرات متفاوتی بر ارزش‌گذاری بازارِ ارز داشته باشد. جنبه‌ی مثبت آن این است که هر قانونی که این ارز را به رسمیت بشناسد، تأثیر مثبتی بر ارزش‌گذاری این ارز در بازار دارد. 

ولی تصمیم IRS مبنی بر این‌ که بیت‌ کوین را نوعی دارایی تلقی کند، حداقل دو تأثیر منفی داشته است: اول، ایجاد مشکل مضاعف برای کاربرانی که می‌خواستند از آن به عنوان ابزار پرداخت استفاده کنند. تحت قوانین جدید مالیاتی، کاربران می‌بایست ارزش بازار ارز را در زمان انجام هر تراکنش، هرچند کوچک، ثبت کنند. قابل درک است که ضرورت نگه‌داری مدارک، پیروی کردن از این قانون را کند می‌کند، به طوری که برای بسیاری از کاربران نسبت به کاری که انجام می‌دهند، مشکلات بیشتری به وجود می‌آورد.

دوم این‌که تصمیمِ خود اظهاری مالیاتی برای این ارز، ممکن است برای برخی سهام‌داران بازار، نشانه‌ی این باشد که IRS در حال آماده کردن قوانین بعدی شدیدتری است. قانون‌گذاری شدید بر ارز ممکن است منجر به کند شدن نرخ لحظه‌ای ارز شود تا جایی که دیگر نتواند به نرخی باید برسد دست پیدا کند که برای سود کلیِ آن در جامعه حیاتی است. بنابراین انگیزه‌ی اقدامات اخیر IRS واضح و روشن نیست و پیام‌های متفاوتی به بازار بیت‌کوین می‌دهد.

چه عواملی قیمتِ بیت‌کوین را تعیین می‌کنند؟

خرید بیت‌کوین، متفاوت از خرید سهام یا قرضه است؛ زیرا بیت‌کوین، یک شرکت نیست. بالطبع، ترازنامه‌های شرکتی یا فُرم K-10 برای بررسی وجود ندارند. برخلاف سرمایه‌گذاری در ارزهای سنتی، بیت‌کوین توسط بانک مرکزی یا با پشتوانه دولتی صادر نمی‌شود؛ بنابراین، سیاست پولی، نرخ‌های تورم و معیارهای سنجش رشد اقتصادی که معمولاً ارزش ارز را تحت تأثیر قرار می‌دهند، قابل تعمیم به بیت‌کوین نیستند. با این حال، قیمت‌ بیت‌کوین تحت تأثیر عوامل ذیل قرار می‌گیرد:

1. عرضه و تقاضای بازار برای بیت‌کوین
2. هزینه تولید یک بیت‌کوین از طریق فرآیند استخراج
3. پاداش‌های تعلق گرفته برای ماینرهای بیت کوین جهت تأیید تراکنش‌ها در زنجیره بلاک
4. تعداد رمزارزهای رقیب
5. صرافی‌هایی که معاملات بیت کوین انجام می‌دهند
6. مقررات حاکم بر فروش بیتکوین
7. نحوه اداره درونی آن

• عرضه و تقاضا برای بیتکوین

کشورهایی که نرخ‌ ارز ثابتی ندارند، تا حد بسیار کمی می‌توانند میزان گردش ارز خود را از طریق تعدیل نرخ، تغییر ذخایر مورد نیاز، یا فعالیت در بازار آزاد کنترل نمایند. با وجود این گزینه‌ها، بانک مرکزی می‌تواند به نحوی بالقوه، نرخ ارز را تحت تأثیر قرار دهد.

عرضه بیت‌کوین، متأثر از دو عامل متفاوت است. اولا، پروتکل بیت‌کوین، به بیت‌کوین‌های جدید اجازه می‌دهد تا در مقداری ثابت ایجاد شوند. بیت‌کوین‌های جدید، در صورتی می‌توانند وارد بازار شوند که استخراج‌کنندگان، تراکنش‌های بلاک‌ها را پردازش نمایند و مقدار کوین‌های جدید برای ورود به بازار، به نحوی طراحی شده است که به مرور زمان کاهش می‌یابد. برای مثال، رشد عرضه بیتکوین از 9/6% (در سال 2016) به 4/4% (در سال 2017) و به 0/4% (در سال 2018) کاهش یافته است. این امر سبب می‌شود که تقاضا برای بیت‌کوین‌ سریع‌تر از عرضه افزایش یابد و بالطبع این امر محرک افزایش قیمت بیت‌کوین می‌باشد. کندی رشد گردش بیت‌کوین، به دلیل نصف شدن پاداش‌های بلاک به استخراج‌کنندگان بیت‌کوین است؛ و می‌توان آن را به منزله تورم مصنوعی برای اکوسیستم رمزارز تلقی نمود.

ثانیا، عرضه نیز می‌تواند تحت تأثیر تعداد بیت‌کوین‌هایی که سیستم اجازه می‌دهد وجود داشته باشند، قرار گیرد. سقف این تعداد، 21 میلیون بیت‌کوین است. هنگامی که تعداد بیت کوین‌ها به این عدد برسد، فعالیت‌های استخراج، دیگر مولد بیت‌کوین‌های جدید نخواهند بود. برای مثال، عرضه بیت‌کوین در دسامبر سال 2019، تقریبا به 18.1 میلیون رسید. که این عدد 86.2% عرضه کل بیت‌کوین می‌باشد. هنگامی که 21 میلیون بیت‌کوین، در گردش قرار گیرند؛ قیمت‌ بیت کوین منوط بدان خواهند بود که آیا این رمزارز کاربردی (قابل استفاده در معاملات)، قانونی و مورد تقاضا در مقایسه با محبوبیت سایر رمزارزها تلقی می‌شود یا نه. در این صورت، مکانیزم تورم مصنوعی نصف شدن پاداش‌های بلاک، دیگر بر قیمت این رمزارز تاثیرگذار نخواهد بود. در عین حال، با این میزان از پاداش‌های بلاک، آخرین بیت‌کوین تا سال حدوداً 2140 استخراج نخواهد شد.

• رقابت

اگر چه بیت‌کوین احتمالاً شناخته‌ شده‌ترین رمزارز است؛ اما صدها توکن دیگر برای جلب توجه کاربران وارد رقابت شده‌اند. با توجه به ارزش بازار بیت کوین، این ارز همچنان برترین گزینه است؛ اما از ماه ژانویه سال 2020، آلتکوین‌ها از جمله اتریوم (ETH)، ریپل (XRP)، بیت کوین کش (BCH)، لایت کوین (LTC) و ایاس (EOS)، در میان نزدیک‌ترین رقبای قرار گرفته‌اند. علاوه بر این، عرضه‌ اولیه کوین‌های جدید (ICOs) به دلیل موانع نسبتاً کم برای ایجاد شدن، دائما در حال بیشتر شدن می‌باشند. شلوغ بودن این حوزه خبر خوبی برای سرمایه‌گذاران است؛ زیرا رقابت گسترده می‌تواند سطوح قیمتی را پایین نگاه دارد. خوشبختانه از آنجایی که افراد بسیاری بیتکوین را دنبال می‌کنند، این امر باعث شده است بیتکوین از رقبایش برتر باشد. اگرچه بیت‌کوین‌ ارز مجازی است؛ اما کوین‌های این ارز تولید می‌شوند؛ و هزینه‌های واقعی تولید این ارز با مقدار برق مصرف شده (مهم‌ترین عاملی که تاکنون تاثیر داشته) تعیین می‌شوند. همانطور که تاکنون گفته شده است، «استخراج» بیت‌کوین، متکی به مسئله ریاضی رمزنگاری پیچیده است که استخراج‌کنندگان، تماماً برای بدست آوردن جواب به رقابت می‌پردازند. اولین ماینری که سریع‌تر بتواند به جواب برسد و بلوکی از بیت‌کوین‌های تازه استخراج شده را به شبکه اضافه کند از شبکه و کارمزدهای تراکنش پاداش دریافت می‌کند. آنچه در تولید بیت‌کوین کاملا منحصر به فرد است و این ارز را از دیگر کالاهای تولیدی متمایز می‌کند، الگوریتم بیت‌کوین می‌باشد. الگوریتم بیتکوین صرفاً اجازه یافتن یک بلاک بیت‌کوین را به طور متوسط در هر ده دقیقه میسر می‌دارد. این بدین معناست که تولیدکنندگان (استخراج‌کنندگان) بیشتری که برای راه‌حل‌یابی این مسئله ریاضی به رقابت می‌پیوندند، تنها بر دشواری بیشتر این مسئله افزوده، بالتبع، قیمت بیت کوین بیشتر می‌شود.

تحقیقات حاکی از آن است که در واقع قیمت بیت‌کوین در بازار، ارتباط تنگاتنگی با هزینه نهایی تولید این ارز دارد.

• دسترسی به صرافی‌های ارز دیجیتال

همان گونه که سرمایه‌گذاران سهام، بر اساس شاخص‌هایی نظیر NYSE، نزدک (Nasdaq)، و FTSE مبادله و معامله می‌نمایند؛ سرمایه‌گذاران ارزهای دیجیتال، ارزهای رمزنگاری شده را در صرافی‌هایی مثل کوین‌بیس (Coinbase) و غیره معامله می‌کنند. همانند صرافی‌های سنتی، این سامانه‌ها به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهند تا جفت‌های رمزارز/ ارز (نظیر بیت‌کوین/ دلار ایالات متحده ) را معامله کنند.

هر چه میزان محبوبیت و شهرت یک صرافی بیشتر گردد، مخاطبان بیشتری را به خود جذب می‌کند، و تاثیر بیشتری بر شبکه ایجاد می‌کند. هرچه نفوذ بازاری صرافی بیشتر باشد، اِعمال قوانین حاکم بر چگونگی افزودن سایر ارزها توسط آن صرافی بیشتر می‌شود. برای مثال، توافقنامه SAFT نحوه مطابقت عرضه کوین‌های اولیه (ICOs) را با مقررات اوراق بهادار تبیین می‌کند. فارغ از اینکه حوزه رمزارزها قوانین قانونی مشخصی ندارند، حضور بیت‌کوین در صرافی‌ها بیانگر حدودی از تطبیق با قوانین و مقررات است. 

• مقررات و موضوعات حقوقی

رشد سریع محبوبیت بیت‌کوین و سایر رمزارزها، تنظیم‌کنندگان قوانین و مقررات را بر آن داشته است که نحوه طبقه‌بندی دارایی‌های دیجیتالی را به بحث و بررسی گذارند. اگر چه کمیته بورس و اوراق بهادار (SEC)، رمزارزها را در گروه اوراق بهادار طبقه‌بندی می‌نماید؛ کمیته معاملات آتی‌ کالایی (CFTC)، بیت‌کوین را به عنوان یک کالا تلقی می‌کند. این سردرگمی که تنظیم‌کنندگان قوانین و مقررات بر مبنای آن قوانین رمزارزها را تعیین خواهند نمود، سبب نااطمینانی، علیرغم موج بزرگ ارزش‌های بازار گردیده است. علاوه بر آن، بازار شاهد گسترش بسیاری از محصولات مالی نظیر صندوق‌های قابل معامله در بورس (ETF)، قراردادهای آتی، و سایر مشتقه‌ها بوده است که بیت‌کوین را به عنوان دارایی مبنا تلقی می‌نمایند.

این امر به دو طریق بر قیمت‌ها تاثیر می‌گذارد. اولاً، این مقوله دسترسی به بیت‌کوین را حتی برای سرمایه‌گذارانی که استطاعت خرید بیت‌کوین واقعی را ندارد، فراهم می‌کند؛ و در نتیجه، تقاضا را برای بیت کوین افزایش می‌دهد. ثانیاً، این مقوله نوسان قیمت را کاهش می‌دهد. سرمایه‌گذاران نهادی (افرادی که باور دارند بیت‌کوین در آینده، بیش از حد یا کمتر از قیمت واقعی ارزش‌گذاری شده) با استفاده از منابع قابل توجه خویش، در خصوص اینکه قیمت بیت‌کوین در سمت و سویی مخالف حرکت خواهد کرد یا خیر، شرط‌بندی می‌کنند.